Yazd?r

Kocaeli'de sigara i?me prevalans?

Serap ARGUN BARI?1, F?sun YILDIZ2, ?lknur BA?Y???T2, Ha?im BOYACI2

1 SB M. Kaz?m Din? Kand?ra Devlet Hastanesi, G???s Hastal?klar?, Kocaeli,

2 Kocaeli ?niversitesi T?p Fak?ltesi, G???s Hastal?klar? Anabilim Dal?, Kocaeli.

?ZET

Kocaeli'de sigara i?me prevalans?

Kocaeli'de sigara b?rakma oranlar?n?n art?r?lmas?na y?nelik ba?lat?lan sosyal sorumluluk projesi ?ncesinde halk?n sigara kullanma ?zelliklerini belirlemek i?in bir anket ?al??mas? uyguland?. Kocaeli'nin 12 il?esinde n?fusa g?re a??rl??? belirlenen ?rneklem se?imi yap?ld? ve 18 ya? ?st? ki?ilere telefonla ula??larak sigara i?me al??kanl?klar? sorguland?. ?al??maya 2721 ki?i kat?ld?. Aktif sigara i?me s?kl??? %32.3 (n= 902) olarak bulunurken, olgular?n %21.5 (n= 587)'inin sigaray? b?rakm?? oldu?u saptand?. Gebze'de tespit edilen daha d???k sigara i?me oran? d???nda (%25.7) il?eler aras?nda sigara i?me prevalans? a??s?ndan anlaml? farkl?l?k tespit edilmedi. Erkeklerde sigara i?me s?kl??? %42.5 olup, kad?nlara g?re (%21.8) anlaml? olarak y?ksek bulundu. En y?ksek sigara i?me oranlar? 35-44 ya? grubunda (%41.2), en d???k oranlar ise 55 ya??n ?st?nde (%19.8) tespit edildi. Ortalama sigaraya ba?lama ya?? 19 (17-20) ya? ve g?nde i?ilen sigara adedi 17 adet olarak bulundu. Halen sigara i?enlerin %67.7'sinin daha ?nce sigaray? b?rakmay? denemi? oldu?u saptand?. Ortalama sigara b?rakmay? deneme say?s? ?? kez, ortalama b?rakma s?resi ise be? ay olarak bulundu. Sigara b?rakmay? deneme giri?iminin en s?k nedeninin ya?anan sa?l?k sorunlar? oldu?u g?r?ld?. Olgular?n %80'i sigaray? kendi iradesiyle b?rakmay? denemi? olup, medikal destek alanlar?n oran? %5 olarak tespit edildi. Sonu? olarak; sigara i?icilerin demografik ?zelliklerinin saptanmas?n?n, sigara b?rakt?rma konusunda yap?lmas? planlanan giri?imlere temel olu?turabilece?i d???n?lmektedir.

Anahtar Kelimeler: Sigara, prevalans, epidemiyoloji.

SUMMARY

Smoking prevalence in Kocaeli

Serap ARGUN BARI?1, F?sun YILDIZ2, ?lknur BA?Y???T2, Ha?im BOYACI2

1 Department of Chest Diseases, M. Kazim Dinc Kandira State Hospital, Kocaeli, Turkey,

2 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Kocaeli University, Kocaeli, Turkey.

A questionnaire was performed in order to determine smoking prevalence in the target population just before the initiation of a social responsibility project which is aimed to increase the smoking cessation rates in Kocaeli. The sample selection was made based on population numbers in 12 town of Kocaeli city and smoking habits of population over the age of 18 were evaluated by a questionnaire survey by phone. There was 2721 person included in the study. The overall prevalence of active smokers was 32.3% (n= 902) and ex-smokers was 21.5% (n= 587). There was no statistical significance of smoking prevalence among towns except the lower smoking rates in Gebze (25.7%). The percentage of the current smokers was 42.5% in male population which was significantly higher than females (21.8%). The highest smoking prevalence was found between the ages of 35-44 (41.2%) while the lowest prevalence was observed in the subjects older than 55 years (19.8%). The mean age for smoking initiation was 19 years (17-20) and daily cigarette consumption was 17 sticks. Previous attempts for quitting smoking were found in 67.7% of current smokers. The mean number of smoking cessation attempts was 3 times and the mean duration of cessation was 5 months. The most common reason for smoking cessation was health issues. Eighty percent of cases harnessed their willpower to stop smoking while only 5% of them received medical treatment. It is suggested that determination of demographic features of the smokers might constitute a corner stone for smoking cessation projects.

Key Words: Smoking, prevalence, epidemiology.

Sigara ba??ml?l??? t?m d?nyada ve ?lkemizde ?ok ?nemli bir toplumsal sorundur. Her y?l d?nya ?ap?nda 1.2 milyar ki?i sigara i?mektedir. Bu say? 15 ya? ?st? d?nya n?fusunun yakla??k ??te birine denk gelmektedir. 2030 y?l?nda d?nya ?ap?nda sigara i?enlerin say?s?n?n 2 milyara ula?aca?? tahmin edilmektedir (1). Sigara i?en bu ki?ilerin yakla??k %80'i geli?mekte olan ?lkelerde ya?amaktad?r (2). Geli?mekte olan ?lkelerdeki t?ketim art??lar?nda, geli?mi? ?lkelerdeki k?s?tlamalar y?z?nden ???nc? d?nya ?lkelerine y?nelen sigara ?irketlerinin etkisi g?z ard? edilmemelidir (3).

D?nya Sa?l?k ?rg?t? sigaray? hem geli?mi? hem de geli?mekte olan ?lkelerde erken ?l?mlerin ve hastal?klar?n ?nemli bir nedeni olarak tan?mlamaktad?r. Yirminci y?zy?l?n ikinci yar?s?nda geli?mi? ?lkelerde yakla??k 62 milyon ?l?m sigaraya ba?l? geli?mi?tir. Bu ya? grubu beklenen ya?am s?resinden ortalama 20 y?l kaybetmi?tir (4).

D?nya genelini kapsayan tahminlerde sigara i?me s?kl??? erkeklerde %47, kad?nlarda %12'dir (5). ?lkemizde sigara i?me s?kl???n? de?erlendiren ?e?itli ?al??malar bulunmaktad?r (6,7,8,9,10). Yeti?kinlerde sigara kullan?m?na ili?kin ilk ara?t?rma olan P?AR ara?t?rmas? 1988 y?l?nda yap?lm?? ve sigara kullan?m s?kl??? erkeklerde %62.8, kad?nlarda %24.3, ortalama %43.6 olarak tespit edilmi?tir (6).

Bu ?al??mada, Kocaeli'de sigara b?rakma konusunda bilincin art?r?lmas? ve sigara i?enlerin tedaviye ula?abilecekleri sa?l?k birimlerinin olu?turulmas? amac?na y?nelik olarak ba?lat?lan sosyal sorumluluk projesinde, yap?lmas? planlanan etkinlikler ?ncesinde Kocaeli ilinde ya?ayanlar?n sigara i?me al??kanl?klar? ile ilgili genel profilinin belirlenmesi ve sigara i?me s?kl???n?n ara?t?r?lmas? ama?lanm??t?r.??

MATERYAL ve METOD

Ara?t?rma Kas?m 2009-Aral?k 2009 tarihleri aras?nda Kocaeli'nin 12 il?esinde ger?ekle?tirilmi?tir. Ara?t?rman?n ?rnek say?s?n?n belirlenmesinde, Kocaeli ilinin 12 il?esinde ya?ayan 18 ya? ?st? n?fusun, il?e baz?nda temsil edilmesi esas al?nm??t?r. N?fusun temsili olabilmesini belirleyen ? %7 hata pay? s?n?r?na g?re her il?enin ?rnek say?s? belirlenmi?tir (her il?ede en az 200 ki?i). Her il?ede temsili yap?ya ula??lmas?nda mahalle baz?nda ?rnekleme yap?lm??, il?enin kentsel b?lgeleri i?inde kalan t?m mahallerinde ya?ayan ki?ilerin ?rnek grubu i?inde bulunmas? esas al?nm??t?r. Kocaeli ili toplam?nda sonu?lar?n de?erlendirilmesinde, sonu?lar il?elerin kentsel b?lge n?fusuna g?re a??rl?kland?r?lm??, b?ylece n?fusu daha k???k veya b?y?k olan il?elerin Kocaeli ili toplam?nda de?erlendirilecek sonu?lar ?zerindeki olas? etkisi ?nlenmi?tir.

Ara?t?rmada kat?l?mc?lara telefon g?r??mesiyle, kat?l?mc?n?n ya??, cinsiyeti, e?itim durumu, sigara i?me al??kanl?klar?n? sorgulayan anket uygulanarak kat?l?mc?lar cinsiyet, ya? da??l?mlar? ve e?itim d?zeylerine g?re s?n?fland?r?lm??t?r.

Kocaeli ilinde ya?ayanlar aras?nda y?r?t?len ?al??mada gruplar aras?ndaki farkl?l?klar (ya?, e?itim d?zeyi, cinsiyet ve il?elere g?re) benferroni y?ntemiyle belirlenmi?tir. Sonu?lar p< 0.05 anlaml?l?k d?zeyinde de?erlendirilmi?tir.

BULGULAR

?al??maya 1350 (%49.6)'si kad?n, 1371 (%50.4)'i erkek olmak ?zere toplam 2721 ki?i dahil edildi (Tablo 1). Aktif sigara i?me s?kl??? %32.3 (n= 902) olarak bulunurken, olgular?n %21.5 (n= 587)'inin sigaray? b?rakm?? oldu?u izlendi.


Tablo 1

Erkeklerde sigara i?me s?kl??? %42.5 olup, kad?nlara g?re (%21.8) anlaml? olarak y?ksek bulundu (p< 0.05). En y?ksek sigara i?me oranlar? 35-44 ya? grubunda (%41.2), en d???k oranlar ise 55 ya? ?st?nde (%19.8) tespit edildi. Cinsiyet ve ya? da??l?mlar?na g?re sigara i?me s?kl?klar? ?ekil 1 ve ?ekil 2'de g?sterildi.


?ekil 1


?ekil 2

E?itim d?zeyine bak?ld???nda; lise d?zeyinde e?itim seviyesinde olanlar?n sigara i?me s?kl???n?n il geneline ve di?er e?itim seviyelerine g?re istatistiksel anlaml?l???n?n daha y?ksek oldu?u saptand? (p< 0.05). E?itim seviyesine g?re sigara i?me s?kl?klar? ?ekil 3'te g?sterildi.


?ekil 3

?l?eler aras?ndaki sigara i?me s?kl?klar?na bak?ld???nda, Gebze il?esinde sigara i?enlerin oran?n?n il toplam?na g?re daha d???k oldu?u izlendi (p< 0.05). Gebze'de tespit edilen daha d???k sigara i?me oran? d???nda (%25.7) il?eler aras?nda sigara i?me prevalans? a??s?ndan anlaml? farkl?l?k tespit edilmedi (?ekil 4).


?ekil 4

Ortalama sigaraya ba?lama ya?? 19 (17-20) ya? olup, kad?nlar?n sigara i?meye ba?lama ya??, erkeklerin ba?lang?? ya??na g?re istatistiksel a??dan anlaml? derece daha y?ksek bulundu (erkeklerde 18, kad?nlarda 20, p< 0.05).

Sigara i?enlerin ?ok b?y?k bir b?l?m? (%96.8) herg?n sigara i?mekteydi. G?nde i?ilen ortalama sigara adedi 17 adet olup, e?itim d?zeyi ile g?nde i?ilen sigara adedi aras?nda anlaml? fark olmazken, g?nde i?ilen ortalama sigara say?s?n?n, erkekler aras?nda kad?nlara g?re daha y?ksek oldu?u izlendi (erkeklerde 19 adet, kad?nlarda 13 adet, p< 0.05).

Halen sigara i?enlerin %67.7'sinin daha ?nce sigaray? b?rakmay? denemi? oldu?u saptand?. Ortalama sigara b?rakmay? deneme say?s? ?? kez, ortalama b?rakma s?resi ise be? ay olarak bulundu. Sigara b?rakmay? deneme giri?iminin en s?k nedeninin ya?anan sa?l?k sorunlar? oldu?u g?r?ld?. Di?er sebepler aras?nda ise; sa?l?k sorunlar? ya?amamak iste?i, herhangi bir nedene ba?l? olmadan b?rakmak iste?i, sigaran?n ekonomik anlamda y?k? veya yak?n ?evrenin bask?s? gibi nedenler oldu?u izlendi (?ekil 5). Olgular?n %80'i sigaray? kendi iradesiyle b?rakmay? denemi? olup, medikal destek alanlar?n oran? %5 olarak tespit edildi.


?ekil 5

TARTI?MA

?al??mam?zda ilimizde ya?ayan her ?? ki?iden birinde aktif sigara i?icili?i saptanm??t?r (ortalama %32.3). Erkeklerde, 35-44 ya? grubunda ve lise e?itim d?zeyindeki bireylerde sigara i?me s?kl?klar? daha y?ksek bulunmu?tur. En y?ksek sigara i?me oranlar? 35-44 ya? grubunda (%41.2), en d???k oranlar ise 55 ya? ?st?nde (%19.8) tespit edilmi?tir.

?lkemizde sigara i?me s?kl???n? ara?t?ran ?al??malarda farkl? prevalans oranlar? rapor edilmi?tir (6,7,8,9,10,11). Yeti?kinlerde sigara kullan?m?na ili?kin ilk ara?t?rma olan P?AR ara?t?rmas? 1988 y?l?nda yap?lm?? ve sigara kullan?m s?kl??? erkeklerde %62.8, kad?nlarda %24.3 ve ortalama %43.6 olarak tespit edilmi?tir (6). Kamuoyu ara?t?rmas? d?zeyinde yap?lan B?GTA? ara?t?rmas?nda 1993 y?l?nda 20 ya? ?zerinde sigara i?me s?kl??? ortalama %33.6 (erkeklerde %57.8, kad?nlarda %13.5) olarak bulunmu?tur (7). 1995 y?l?nda Ankara'da toplumda rol modeli olan baz? gruplarda yap?lan ?al??mada sigara i?me s?kl??? ??retmenlerde %50.8, doktorlarda %43.9 ve sanat??larda %34.9 olarak saptanm??t?r (8). 2003 y?l?nda yap?lan Ulusal Hane Halk? ?al??mas?n?n sonu?lar?na g?re 18 ya? ?zeri bireylerde sigara i?me s?kl??? %32.1 olarak saptanm??t?r (9). Kocaba? ve arkada?lar?n?n 1991 y?l?nda 20 ya? ?st? 12.786 ki?ide yapt?klar? bir ?al??mada ise erkeklerin %56.2'sinin, kad?nlar?n ise %26.6's?n?n sigara i?ti?i bildirilmi?tir (10).

T?rkiye ?statistik Kurumu taraf?ndan 2010 y?l?nda yay?nlanan K?resel Yeti?kin T?t?n Ara?t?rmas? verilerine g?re ?lkemizde 15 ya??ndan b?y?k eri?kinlerin yakla??k ??te biri (%31.2) halen t?t?n kullanmaktad?r. T?t?n kullan?m? erkeklerde (%47.9) kad?nlara (%15.2) g?re daha yayg?nd?r. En y?ksek sigara i?me h?z? 25-44 ya? grubunda tespit edilmi?tir (11). ?al??mam?zda da benzer olarak her ?? ki?iden birinde t?t?n kullan?m? olup (%32.3), erkeklerde, 35-44 ya? grubunda en y?ksek sigara i?me oranlar? tespit edilmi?tir.

T?m d?nyada oldu?u gibi ?lkemizde de sigara i?me s?kl??? erkeklerde kad?nlara g?re daha y?ksek bulunmu?tur (6,7,8,9,10,11,12,13,14,15). Amerika Birle?ik Devletleri (ABD)'nde 1999 sa?l?k taramas? sonu?lar?na g?re eri?kinlerde toplam sigara i?me s?kl??? %23.5, erkeklerde %25.7, kad?nlarda %21.5 olarak tespit edilmi?tir (12). Orta ve Do?u Avrupa ?lkelerinin bir ?o?unda erkeklerin %50'si, kad?nlar?n %30'u sigara i?mektedir (13). T?rkiye'de erkeklerdeki en y?ksek ve en d???k sigara prevalans verileri Bilir ve arkada?lar?n?n yapt??? farkl? meslek gruplar?nda sigara i?me s?kl?klar?n? de?erlendiren ?al??mada ?of?rlerde %74.3, imam ve m?ezzinlerde %25.1 olarak g?sterilmi?tir (14). ?al??mam?zda da erkeklerde sigara i?me s?kl??? %42.5 olup, kad?nlara g?re (%21.8) anlaml? olarak y?ksek bulunmu?tur (p< 0.05).

Bununla birlikte y?llar i?erisinde kad?nlarda sigara i?me s?kl???n?n art?? g?sterdi?i ve erkeklerdeki oranlara yakla?t??? g?r?lmektedir. Ertem ve arkada?lar?n?n 1986 y?l?nda yapt??? ?al??mada kad?nlarda sigara i?me s?kl??? %8.7 iken, daha sonraki y?llarda yap?lan ?al??malarda bu oran?n %57.8'lere ula?t??? izlenmi?tir (6,7,8,10,14,15). Kad?nlarda sigara i?me s?kl???n?n art???nda, sigaran?n kad?n?n ?zg?rl?k hareketinin sembol? olarak g?sterilmesi ve sosyal davran??ta reklamc?l?k ve sat?? stratejilerinin potansiyel etkisi rol oynamaktad?r.

Sigara i?me s?kl???, sosyoekonomik durum, e?itim d?zeyi gibi fakt?rlerden etkilenmektedir. ?al??mam?zda lise d?zeyinde e?itim seviyesinde olanlar?n sigara i?me s?kl???n?n il geneline ve di?er e?itim seviyelerine g?re daha y?ksek oldu?u saptanm??t?r. ?an ve arkada?lar?n?n yapt??? Do?u Karadeniz'de sigara i?me s?kl?klar?n?n de?erlendirildi?i ?al??mada da lise mezunlar?nda sigara i?me s?kl???n?n anlaml? derece y?ksek oldu?u tespit edilmi?tir (16). E?itim seviyesi artt?k?a sigara i?me s?kl???n?n art?? g?stermesinde sigaran?n ekonomik ve ki?isel ba??ms?zl???n g?stergesi olarak alg?lanmas?n?n rol? oldu?u d???n?lmektedir.

Sigara i?me s?kl??? ?ehrimizin 12 ayr? il?esinde de?erlendirilmi?, kentsel ya da k?rsal b?lgelerde, Gebze'de tespit edilen daha d???k sigara i?me oran? d???nda (%25.7) sigara i?me prevalans? a??s?ndan anlaml? farkl?l?k tespit edilmemi?tir. Gebze il?esinde ya?ayanlar aras?nda sigara i?enlerin oran?n?n il toplam?na g?re daha d???k oldu?u izlenmi?tir. ?limizin en end?striyel b?lgesi olan Gebze ?l?esinde daha d???k sigara i?me oranlar?n?n saptanmas?n?n, o b?lgede yo?un mesleki maruziyet riski olmas? ve s?k solunum sistemi kontrolleri nedeniyle halk?n sa?l?k konusunda daha bilin?li olmas?yla ili?kili olabilece?i d???n?lmektedir. Bununla birlikte, Gebze'de t?t?n ba??ml?l??? da dahil olmak ?zere ba??ml?l?klarla m?cadele konusunda aktif olarak ?al??an sivil toplum ?rg?tlerinin varl??? dikkat ?ekmekte, d???k sigara i?me oranlar?ndan bu sivil toplum ?rg?tlerinin aktivitelerinin katk?s? olabilece?i d???n?lmektedir.

Sigara epidemisinin en ?nemli noktalar?ndan biri sigaraya ba?lama ya??d?r. ?al??mam?zda kat?l?mc?lar?n sigaraya ba?lama ya?? ortalama 19 ya?t?r. Bu veriler 2003 y?l?nda yap?lan Ulusal Hane Halk? ?al??mas?yla benzerdir (9). K?resel Yeti?kin T?t?n Ara?t?rmas? ?al??mas?nda ise sigaraya ba?lama ya?? ?al??mam?zdan daha d???k olup erkeklerde 16.6, kad?nlarda 17.8 olarak saptanm??t?r (11). T?rkiye'de farkl? illerde yap?lan ?al??malarda gen?lerde sigara i?me s?kl??? %9.5 ile %41.2 aras?nda bildirilmektedir (17,18,19). ABD'de sigara i?enlerin %80'inden fazlas?n?n 18 ya? alt?nda sigaraya ba?lad??? ger?e?i, gelecekteki sigara i?me e?ilimlerinin belirlenmesinde gen?lere y?nelik faaliyetlerin ?nemini vurgulamaktad?r (20).

Sigara kullan?m? ile ilgili kontrol ?al??malar? ve yasal d?zenlemeler zaman i?inde geli?meler g?stermi? olsa da g?n?m?zde t?ketim yayg?nl??? ve buna ba?l? sa?l?k sorunlar? de?erlendirildi?inde sigara kullan?m? ?lkemiz i?in bir halk sa?l?k sorunu olmaya devam etmektedir. ?nsano?lunun bu y?zy?l i?erisinde sa?l?k durumunu d?zeltmek i?in yapabilece?i en b?y?k geli?me sigara i?me s?kl?klar?n?n azalt?lmas?d?r. Kontrol programlar?ndaki gecikme her y?l 1 milyon gencin sigarayla tan??mas?na ve 400.000'den fazla eri?kinin erken ya?ta hayat?n? kaybetmesine neden olmaktad?r (21). Kontrol programlar?n?n ba?ar?l? bir ?ekilde planlanabilmesi i?in do?ru verilere ula?mak ?nemlidir. Sonu? olarak; ?al??mam?zda sigara i?icilerin demografik ?zelliklerinin saptanmas?n?n, sigara b?rakt?rma konusunda yap?lmas? planlanan giri?imlere temel olu?turabilece?i d???n?lmektedir.

?IKAR ?ATI?MASI

Bildirilmemi?tir.

KAYNAKLAR

  1. Mackay J, Eriksen M. The Tobacco Atlas. World Health Organisation. Part one 6. Cigarette consumption 2002; 30-1.
  2. Curbing the epidemic: goverments and the economics of tobacco control. Developments in practice. The World Bank Group. Washington DC, 1999.
  3. A?ut ?. Physician and cigarette. T?rk Tabipleri Birli?i Yay?nlar?. 1st ed. Maya. Ankara 1993: 45-54.
  4. World Health Organisation. Mortality from smoking in developed countries. 1950-2000. Tob Control 1995; 4: 102-4.
  5. World Health Organisation. Tobacco or health: a global status report. Geneva; World Health Organisation 1997; 10-8.
  6. PIAR, Public Research on Smoking Habits and Campaign against Smoking. Istanbul, 1988.
  7. B?GTA?, Health Services Utilization Survey in Turkey, Ministry of Health. 1993.
  8. Bilir N, G??iz B, Y?ld?z AN. Smoking behaviours and attitudes. Hacettepe Public Health Foundation. Ankara 1997: 1-9.
  9. National Burden of Disease Study. Ministry of Health, 2003.
  10. Kocaba? A, Burgut R, Bozdemir N. Sociodemographic factors affecting smoking behaviour in Turkey. Solunum Hastal?klar? 1994; 5: 375-86.
  11. Turkish Statistical? Institute? Global Adult Tobacco Survey, 2010.
  12. Centers of Disease Control: cigarette smoking among adults- United States, 1999. MMWR 2001; 50: 869-73. [?zet] [PDF]
  13. Murin S, Silvestri G. Smoking and pulmonary and cardiovascular diseases. Clin Chest Med 2002; 21: 1-9.
  14. Bilir N, G??iz B, Y?ld?z AN. Assessing tobacco control strategies in Turkey. Hacettepe Public Health Foundation. International Development Research Centre, 2003.
  15. Ertem G, C?mert F, Keskin N, et al. The prevalence of risk factors of the coronary heart disease in Turkey: smoking around Istanbul. ?stanbul Halk Sa?l??? B?lteni 1987;1:12.
  16. ?an G, ?ak?rbay H, Topba? M, et al. The prevalence of cigarette smoking in the Eastern Black Sea Region. Tuberk Toraks 2007; 55: 141-7. [?zet] [PDF]
  17. Salt?k A Y?lmaz T, Yorulmaz F, Spor Y. Examination of smoking behaviour and anxiety level measured by? Spielberger test in 5100 secondary-high school students in centre of Edirne. Ege T?p Dergisi 1992; 31: 53-9.
  18. Sezer E. Smoking status and reasons for starting smoking in the middle and high schools of Ankara. Do?a Bilim Dergisi 1984; 8: 375-84.
  19. Kocaba? A. Smoking habits amongst middle school students. Ankara T?p Mecmuas? 1988; 41: 33-40.
  20. World Health Organisation: Tobacco use by children: "A Pediatric Disease". Fact sheet No.197. Geneva, Switzerland, World Health Organisation, 1998.
  21. A report of the surgeon general reducing tobacco use. MMWR 2000; 49(RR16): 1-27. [?zet] [PDF]

Yaz??ma Adresi (Address for Correspondence):

Dr. Serap ARGUN BARI?,

?bni Sina Mahallesi Ali Kele? Sokak

No: 19/1 Derince 41900

KOCAEL? - TURKEY

e-mail: serapargun2002@yahoo.com

Yazd?r