Yazdır

KLİNİK ?ALIŞMA
RESEARCH ARTICLE

Doi: 10.5578/tt.53804
Tuberk Toraks 2017;65(2):80-89

Gelis Tarihi/Received: 02.03.2017 • Kabul Edilis Tarihi/Accepted: 31.05.2017

T?rkiye kronik hava yolu hastalıkları ?nleme ve kontrol programı (GARD T?rkiye)
birinci basamakta ?alışan hekim eğitimi bilgi değerlendirme sonu?ları

Ferda ?NER ERKEKOL1, Nurdan K?KT?RK2, Dilşad MUNGAN3, Cansın SA?KESEN4, Zeynep Pınar ?NEN3,
Se?il ?ZKAN5, Arzu BALKAN6, Pınar ERG?N7, Can Naci KOCABAŞ8, Nur BARAN AKSAKAL5, Banu EKİCİ9,
Z?beyde ?ZKAN ALTUNAY9, Bilun GEMİCİOĞLU10, Arzu YORGANCIOĞLU11

1 Ankara Atat?rk G?ğ?s Hastalıkları ve G?ğ?s Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Allerji ve İmm?noloji Kliniği, Ankara, T?rkiye

1 Clinic of Allergy and Immunology, Ankara Ataturk Chest Diseases and Thoracic Surgery Training and Research Hospital, Ankara, Turkey

2 Gazi ?niversitesi Tıp Fak?ltesi, G?ğ?s Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara, T?rkiye

2 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Gazi University, Ankara, Turkey

3 Ankara ?niversitesi Tıp Fak?ltesi, Allerji ve İmm?noloji Bilim Dalı, Ankara, T?rkiye

3 Division of Allergy and Immunology, Faculty of Medicine, Ankara University, Ankara, Turkey

4 Ko? ?niversitesi Tıp Fak?ltesi, ?ocuk Allerji ve İmm?noloji Bilim Dalı, İstanbul, T?rkiye

4 Division of Pediatric Allergy and Immunology, Faculty of Medicine, Koc University, Istanbul, Turkey

5 Gazi ?niversitesi Tıp Fak?ltesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara, T?rkiye

5 Department of Public Health, Faculty of Medicine, Gazi University, Ankara, Turkey

6 Başkent ?niversitesi Tıp Fak?ltesi, G?ğ?s Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara, T?rkiye

6 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Baskent University, Ankara, Turkey

7 Ankara Atat?rk G?ğ?s Hastalıkları ve G?ğ?s Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, G?ğ?s Hastalıkları Kliniği, Ankara, T?rkiye

7 Clinic of Chest Diseases, Ankara Atat?rk Chest Diseases and Thoracic Surgery Training and Research Hospital, Ankara, Turkey

8 Muğla Sıtkı Ko?man ?niversitesi Tıp Fak?ltesi, ?ocuk Allerji ve İmm?noloji Bilim Dalı, Muğla, T?rkiye

8 Division of Pediatric Allergy and Immunology, Faculty of Medicine, Mugla Sitki Kocman University, Mugla, Turkey

9 T?rkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kronik Hastalıklar B?l?m?, Ankara, T?rkiye

9 Public Health Institution of Turkey, Department of Choronic Diseases, Ankara, Turkey

10 İstanbul ?niversitesi Cerrahpaşa Tıp Fak?ltesi, G?ğ?s Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul, T?rkiye

10 Department of Chest Diseases, Cerrahpasa Faculty of Medicine, Istanbul University, Istanbul, Turkey

11 Celal Bayar ?niversitesi Tıp Fak?ltesi, G?ğ?s Hastalıkları Anabilim Dalı, Manisa, T?rkiye

11 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Celal Bayar University, Manisa, Turkey

?ZET

T?rkiye kronik hava yolu hastalıkları ?nleme ve kontrol programı (gard t?rkiye) birinci basamakta ?alışan hekim eğitimi bilgi değerlendirme sonu?ları

Giriş: Kronik solunum yolu hastalıkları, t?m d?nyada sağlık sisteminin ?nemli bir boyutunu oluşturur ve birinci basamak sağlık hizmetlerinin en fazla kullanıldığı hastalıklar grubundadır. Bu nedenle, birinci basamakta hizmet sunan hekimlerin astım ve kronik obstr?ktif akciğer hastalığı (KOAH) konusundaki bilgilerinin sorgulanması ve artırılmasına y?nelik ?alışılması ?nemli hale gelmiştir.? Bu ?alışma, "Global Alliance Against Choronic Respiratory Diseases(GARD)" T?rkiye Eylem Planı dahilinde birinci basamak hekimlerinin astım ve KOAH ile ilgili bilgi d?zeylerini değerlendirmek ve verilen y?z y?ze eğitime bağlı bilgi d?zeyi değişimini saptamaya y?nelik planlanmıştır.

Materyal ve Metod: Birinci basamak hekimlerine astım ve KOAH i?in y?z y?ze eğitim desteği verildi. Bu eğitimler esnasında astım ve KOAH i?in ayrı ayrı, eğitim ?ncesi ve sonrasında 25 soruluk bilgi değerlendirme testleri yapıldı. ?n test ve son test doğru bilinirlik y?zdeleri karşılaştırılarak eğitimin bilgi d?zeylerine katkısı araştırıldı.

Bulgular: ?alışmaya 11 ilden; astım i?in 1817, KOAH i?in 1788 doktor katıldı. Eğitim ?ncesinde astım i?in %75 ve ?zeri doğrulukla bilinen soru sayısı yalnızca d?rtt?. Buna karşılık 15 soruda doğru bilinirlik oranı %50'nin altındaydı. T?m test i?in ?n testte, ortalama doğru bilinirlik oranı %45.8'di. Eğitim sonrasında ise ortalama doğru bilinirlik oranı %69.6'ya y?kseldi. Eğitim ?ncesinde, KOAH i?in, hi?bir sorunun doğru bilinirlik oranı %75 ve ?zeri değildi. Buna karşılık 19 soruda doğru bilinirlik oranı %50'nin altındaydı. T?m test i?in ortalama doğru bilinirlik oranı %42.0'dı. Eğitim sonrasında ortalama doğru bilinirlik oranı %71.3'e y?kselmişti.

Sonu?: ?lkemizde astım ve KOAH konusunda birinci basamaktaki bilgi d?zeyinin artırılması gerekliliği ve verilen kısa s?reli eğitimle en azından erken d?nem i?in bu artışın sağlanabileceği ortaya konulmuştur.

Anahtar kelimeler: Astım, KOAH, eğitim, birinci basamak

SUMMARY

Assessing the knowledge in primary health care following an educational course structured in the context of gard chronic airway diseases national control program

Introduction: Chronic obstructive pulmonary diseases are common causes of disease in the community and account for considerable percent of the caseload in primary health care facilities. For this reason, it is important to question and improve the knowledge of primary health? care physicians. This study is designed to assess the level of knowledge for bronchial asthma and COPD of the primary healthcare physicians, both before and immediately after an educational course structured in the context of GARD Chronic Airway Diseases National Control Program.

Materials and Methods: The participating physicians attended an intensive educational course on asthma and COPD. Twenty five item questionnaires for asthma and COPD were administered to the participants both before and immediately after the end of the course. Contribution of education to the level of knowledge was investigated by comparing the percentages of the correct answers in the pre-and post-test.

Results: From 11 different cities, 1817 and 1788 primary health care physician were attended to the asthma and COPD educations, respectively. The accuracy rate of ≥ 75% was obtained from only 4 questions in pre-test asthma questionnaire. On the contrary, in 15 questions the accuracy rate was < 50%. The mean accuracy rate for the whole asthma test was 45.8%, and this rate raised to 69.6% after education course. The accuracy rate of ≥ 75% could not be obtained from any of the questions in pre-test COPD questionnaire. On the contrary, in 19 questions the accuracy rate was < 50%. The mean accuracy rate for the whole asthma test was 42.0%, and this rate raised to 71.3% after education course.

Conclusion: It has been shown that, in primary care settings,? the level of knowledge in asthma and COPD should be enhanced and that this increase can be achieved with an education course.

Key words: Asthma, COPD, education, primary healthcare

Geliş Tarihi/Received: 02.03.2017 - Kabul Ediliş Tarihi/Accepted: 31.05.2017

GİRİŞ

Solunum yolu hastalıkları, t?m d?nyada sağlık sisteminde ?nemli bir y?ke sahiptir. Birinci basamak sağlık hizmetleri vaka y?k?n?n yaklaşık ??te birini oluşturur ve t?m d?nyadaki yıllık ?l?mlerin %20'sinin nedenidir (1,2). D?nyadaki durum ile paralel şekilde, T?rkiye'de 2004 yılı i?in tahmin edilmiş olan toplam 430.000 ?l?m?n %11.2'sinin nedeni kronik solunum yolu hastalıklarıdır. (3,4). Kronik solunum hastalıklarının b?y?k ?oğunluğunu (%65) kronik havayolu hastalıkları yani astım ve kronik obstr?ktif akciğer hastalığı (KOAH) oluşturmaktadır. Ancak kronik solunum yolu hastalıkları i?in koruyucu ?nlemlerin yeterince uygulanamadığı, teşhis ve tedavisinde yeterli başarının sağlanamadığı bilinmektedir (3,4).

Kronik hastalıkların t?m d?nyada yarattığı mortalite, morbidite ve ekonomik y?k nedeni ile D?nya Sağlık ?rg?t? (DS?), kronik hastalıkların ?nlenmesi ve kontrol? amacıyla acil eylem ?ağrısında bulunmuş ve bunun bir par?ası olarak "Kronik Solunum Hastalıklarına Karşı K?resel Birlik (Global Alliance Against Chronic Respiratory Diseases-GARD)" kurulumu ger?ekleşmiştir (5-7). 2005 yılında GARD ?yesi olan T?rk Toraks Derneği (TTD) tarafından ?lkemizde GARD uygulamalarının başlatılması i?in T?rkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı'nın da g?r?ş? alınarak ortak işbirliği i?erisinde 2009-2013 yıllarını kapsayan "T?rkiye Kronik Hava Yolu Hastalıkları ?nleme ve Kontrol Programı-Eylem Planı" oluşturulmuş ve mevcut program 2014-2017 yıllarını kapsayacak şekilde g?ncellenmiştir.?

Bu eylem planı kapsamında "Hastalıkların erken d?nemde saptanması ve ilerlemesinin ?nlenmesi" hedefine y?nelik olarak, birinci basamak sağlık hizmetlerinde, hekimler tarafından hastalıklara doğru tanı konması, uygun tedavi edilmesi, izlenmesi ve belirlenmiş, sevk kriterlerine uygun hareket edilebilmesine y?nelik hizmet i?i eğitim etkinlikleri planlanmıştır (8-10).

Bu eğitimin gerekliliği yine GARD T?rkiye Eylem Planı dahilinde 2010 yılında, birinci basamak hekimlerinde astım ve KOAH farkındalığının değerlendirildiği bir ?alışma ile ortaya konmuş ve ?lkemizde birinci basamak hekimlerinin astım ve KOAH konusundaki farkındalıklarının istenilen d?zeylere ulaşmadığı sonucuna varılmıştır (11).

Bu ?alışma, GARD T?rkiye Eylem Planı dahilinde birinci basamak hekimlerinin astım ve KOAH ile ilgili bilgi d?zeylerini değerlendirmek ve verilen y?z y?ze eğitime bağlı, bilgi d?zeyi değişimini saptamaya y?nelik planlanmıştır.

MATERYAL ve METOD

Y?z Y?ze Hekim Eğitimi Organizasyon Şeması

T?rkiye Kronik Havayolu Hastalıkları ?nleme ve Kontrol Programı b?nyesinde T?rkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı koordinasyonunda? "Hastalıkların Erken Teşhisi ve ?nlenmesi" "C4" ?alışma grubu ve 81 ilden eğitici eğitimine alınmış olan g?ğ?s hastalıkları uzmanları ile T?rkiye'de birinci basmakta ?alışan hekimlerin astım ve KOAH konusundaki bilgilerini artırmak ve doğru teşhis ve tedavi pratiklerini sağlamak i?in T?rkiye'deki t?m illeri i?erecek bi?imde 15.598 aile hekimine y?z y?ze eğitim desteği verilmiştir.

Bu eğitim ?? aşamada ger?ekleştirilmiştir.

1. Eğitim materyallerinin hazırlanması: C4 ?alışma grubunca birinci basamakta ?alışan hekim eğitiminde kullanılmak ?zere, hem eğitimi verecek kişilerin kullanması i?in eğitici rehberi hem de katılımcıların kullanması i?in katılımcı rehberi hazırlandı (12,13). Rehberlerin i?eriği g?ncel TTD rehberleri, "Global Initiative for Asthma (GINA)" ve "Global Initiative for Chronic Lung Disease (GOLD-COPD)" rehberleri dikkate alınarak hazırlandı. Ardından bu eğitimlerde kullanılmak ?zere ana slayt setleri oluşturuldu.

2. Eğiticilerin eğitimi: Birinci basamak hekimlerin eğitimleri kendi illerinde planlanmakla beraber onlara sahada bu eğitimi verecek g?ğ?s hastalıkları hekimlerine 2011 ve 2012 yılları i?erisinde ?? tur halinde Ankara'da "Astım-KOAH Erken Tanı ve Uygun Tedavi Eğitici Eğitimi" verildi.

Eğitimi verecek 130 g?ğ?s hastalıkları uzmanı TTD'nin desteği ile belirlendi. G?ğ?s hastalıkları alanındaki akademisyenler ile halk sağlığı alanındaki uzmanların destek verdiği eğitimler, bir g?nl?k programlar halinde ger?ekleştirildi. Hem akademik olarak vurgulanacak bilgiler aktarıldı, hem de iletişim ve sunum becerilerine y?nelik eğitimler verildi.

3. İllerdeki eğitimler: Astım-KOAH Erken Tanı ve Uygun Tedavi Eğitici Eğitimi rehberi doğrultusunda 81 İl bazında eğitimler? ger?ekleştirildi. Hedef kitlede o b?lgede g?rev alan birinci basamakta ?alışan t?m hekimler yer aldı. Toplam ?? g?n s?ren bir eğitim planı uygulandı. Eğitimde hem erişkin hem ?ocuk astımı, KOAH, zirve ekspiratuvar akım (PEF) uygulama ve yorumlama, basit spirometri yorumlama bilgi ve becerileri verilerek eğitim sonu sertifikasyon belgeleri dağıtıldı.

?alışma Planı

?alışma grubu: Bu ?alışma i?in yukarıda tanımlanan eğitimler sırasında uygulanan eğitim ?ncesi ve sonrası bilgi değerlendirme testleri değerlendirildi. Elde edilen anketlerin incelenmesi sonucunda, testlerin uygun şekilde yapıldığı d?ş?n?len 11 ilin verilerinin alınmasına karar verildi (Tablo 1). Sakarya ilinde yalnız KOAH eğitimi verilebildiğinden yalnız KOAH anket soruları mevcuttu.


Tablo 1

Eğitim ?ğrenim hedefi: Verilen ?? g?nl?k eğitimin ?ğrenim hedefleri, astım ve KOAH i?in;

a.? Hastalığı tanımlayabilme, patogenezi kabaca a?ıklayabilme,

b. Toplumda hastalığın sıklığını ve hastalık y?k?n? a?ıklayabilme, kişisel ve ?evresel risk fakt?rlerini ve tetikleyicileri sıralayabilme,

c. ?yk?, muayene, solunum fonksiyon testi (SFT) ve akciğer grafisi ile hastalığın tanısını koyabilme, ayırıcı tanısını yapabilme,

d.? Hastalığın tedavisi i?in gerekli farmakolojik ve non-farmakolojik yaklaşımları a?ıklayabilme ve hastaya uygun şekilde planlayabilme,

e. Tedavide kullanılan ila?ları tanıma ve hastanın doğru kullanımını sağlayabilme,

f.? Atak tedavisini yapabilme,

g.? Hastanın tedavi takibini yapabilme ve ?st basamağa sevk koşullarını a?ıklayabilme, olarak belirlenmişti.

Eğitim bilgi değerlendirme: ?? g?nl?k eğitimin ilk g?n?, eğitim başlamadan hemen ?nce katılımcıların bilgi d?zeylerini belirlemek, katılımcıları yeni bilgi ?ğrenmede motive etmek amacı ile astım ve KOAH i?in bilgi değerlendirme testleri (?n test) uygulandı. Her bir test 25 adet ?oktan se?meli soru i?ermekteydi, her sorunun yalnız bir doğru cevabı vardı. Astım ve KOAH anket soruları, ?? konu alt başlığı altında gruplanmıştı; tanım-genel bakış, tanı, tedavi. Astım anketinin yukarıda tanımlanan alt başlıkları sırası ile; 7, 7, 11 soru; KOAH anketinin alt başlıları ise yine sırası ile; 4, 10, 11 soru i?ermekteydi (Tablo 2,3).


Tablo 2

Tablo 3

Eğitimin bitiminde ise katılımcıların bilgi d?zeyini tekrar değerlendirmek,? kurstan ne kadar yararlandıklarını saptamak amacı ile tekrar bilgi değerlendirme testi (son test) yapıldı. Son test, ?n testte sorulan soruların yerleri değiştirilerek oluşturuldu.?

?n test ve son test yapılmadan ?nce, katılımcılara bunun bir sınav olmadığı a?ıklandı. Katılımcılardan formlara ad, soyad gibi kimlik tespitine y?nelik bilgi yazmamaları istenildi. Katılımcılara her test i?in 15 dakika cevaplama s?resi verildi.

Kurs ?ncesi ve sonrası bilgi değerlendirme testlerinden performans ?izelgeleri hazırlandı. Bu ?izelgeler hazırlanırken katılımcıların, grup olarak,? her bir soruya verdikleri doğru cevap sayısı ?izelgede işaretlendi. Bu ?izelgeler her bir soru i?in değerlendirmenin yapılması ve her bir konu başlığı i?in ortalama performansın hesaplanması i?in kullanıldı. Bu değerler ?n test ve son test i?in karşılaştırılarak eğitimin katkısı ortaya konuldu. Bu ama?la her bir soru i?in, ?n testte ve son testte elde edilen doğru cevap y?zdeleri hesaplandı, son test değerinden ?n test değeri ?ıkartılarak eğitiminin y?zde değişime etkisi belirlendi. Aynı işlem soruların ayrıldığı konu başlıklarına (tanım-genel bakış, tanı, tedavi) g?re tekrarlandı, b?ylelikle eğitimin konu başlıkları ?zerine y?zde değişimi hesaplandı.

İstatistiksel Analiz

Nominal değerler sayı (n) ve y?zde (%) olarak ifade edilmiştir. Nominal değerlerin karşılaştırmasında ki-kare testi kullanılmıştır.? B?t?n p değerleri iki y?nl? (twotailed) olarak verilmiştir ve p'nin 0.05'ten k???k olması anlamlılık olarak kabul edilmiştir.

BULGULAR

?alışmaya 11 ilden, astım i?in 1817, KOAH i?in 1788 doktor katıldı.? Hekimlerin illere g?re dağılımları Tablo 1'de verildi.

Astımda Eğitim Verileri

Eğitim ?ncesinde yapılan ?n testte doğru bilinirlik oranı %14-83.8 gibi geniş bir aralıkta yer alıyordu. Testte %75 ve ?zeri doğrulukla bilinen soru sayısı yalnızca d?rtt? (soru no: 1, 5, 6, 22). Buna karşılık 15 soruda doğru bilinirlik oranı %50'nin altındaydı. T?m test i?in ortalama doğru bilinirlik oranı %45.8'di. Doğru bilinme oranı %75'in ?zerinde olan 4 sorudan 3'? (soru no: 5, 6, 22) astımın klinik ?zellikleri ile ilişkili sorulardı. Doğru bilinme oranı en d?ş?k (< %20) olan ?? soru (soru no: 10, 12, 24) ise ge? reversibilite, astımda kullanılan kurtarıcı ila?lar, astım gelişimi i?in risk fakt?rleri ile ilişkiliydi (Tablo 2).

Eğitim sonrasında yapılan son testte doğru bilinirlik oranı %41-91.4 aralığındaydı. Soruların 8 tanesinde doğru bilinirlik oranı %75'in ?zerindeydi. Yalnız bir soruda (soru no: 18) doğru bilinirlik oranı %50'nin altındaydı. Bu soru astımda farmakolojik tedavi ile ilişkiliydi. T?m test i?in ortalama doğru bilinirlik oranı %69.6'ya y?kselmişti. T?m sorularda doğru bilinirlik oranı istatistiksel anlamlı olarak artmıştı. (p< 0.05) (Tablo 2). Bu artış oranı +3.9 - +50.8 arasında değişmekteydi. ?n test ve son test arasındaki ortalama doğru bilinirlik değişimi ise +23.8'di (Tablo 2).

Sorular tanım-genel bakış, tanı, tedavi başlıkları şeklinde gruplandırıldığında, gruplardaki ortalama doğru bilinme y?zdelerinin benzer olduğu g?r?ld? (?n test i?in sırası ile; %48.6, %46.1, %43.8; son test i?in; %72.6, %69.2, %68.0) (Tablo 4).

KOAH'ta Eğitim Verileri

Eğitim ?ncesinde yapılan ?n testte doğru bilinirlik oranı %24.8-73.3 gibi geniş bir aralıkta yer alıyordu. Hi?bir sorunun doğru bilinirlik oranı %75 ve ?zeri değildi. Buna karşılık 19 soruda doğru bilinirlik oranı %50'nin altındaydı. T?m test i?in ortalama doğru bilinirlik oranı %42'ydi. Doğru bilinme oranı %73.3 ile en y?ksek olan soru KOAH'ın ilerlemesini ?nlemedeki en ?nemli girişime y?nelik olan soruydu. (soru no: 14) Doğru bilinme oranı en d?ş?k (~%25) olan 3 soru (soru no: 12, 13, 17) ise tedavi parametreleri ile ilişkiliydi (Tablo 3).

Eğitim sonrasında yapılan son testte doğru bilinirlik oranı %58.7-81 aralığındaydı. Soruların 10 tanesinde doğru bilinirlik oranı %75'in ?zerindeydi. Doğru bilinirlik oranın %50'nin altında olduğu soru yoktu. T?m test i?in ortalama doğru bilinirlik oranı %71.3'e y?kselmişti. T?m sorularda doğru bilinirlik oranı istatistiksel anlamlı olarak artmıştı (p< 0.05) (Tablo 3). Bu artış oranı +7.2 - +50.3 arasında değişmekteydi. ?n test ve son test arasındaki ortalama doğru bilinirlik değişimi ise +29.3't? (Tablo 3).

Sorular tanım-genel bakış, tanı, tedavi başlıkları şeklinde gruplandırılarak bakıldığında gruplardaki ortalama doğru bilme y?zdelerinin benzer olduğu g?r?ld? (?n test i?in sırası ile; %49.5, %37.8, %43.2; son test i?in; %76.3, %69.3, %71.2) (Tablo 4).


Tablo 4

TARTIŞMA

Bu ?alışmada ?lkemizde birinci basamakta astım ve KOAH konusunda bilgi eksikliği olduğu, eğitim verilmesi ile bilgi d?zeyinin en azından erken d?nemde y?kseltilebildiği g?sterilmiştir. Bu bulguların, "T?rkiye Kronik Hava Yolu Hastalıkları ?nleme ve Kontrol Programı-Eylem Planı" dahilinde farklı illerden geniş doktor katılımıyla g?sterilmiş olması ?nemlidir.??

Kronik solunum yolu hastalıkları t?m d?nyada sağlık sisteminin ?nemli bir boyutunu oluşturur ve birinci basamak sağlık hizmetlerinin en fazla kullanıldığı hastalıklar grubundandır (1-4). Genel olarak, birinci basamak hekimlerinin sağlık problemlerinin b?y?k bir kısmına etkin tedavi vermesi beklenilir. Hastalık y?k? g?z ?n?ne alındığında solunum yolu hastalıklarının da bu grupta olduğu kesindir. Ancak mevcut veriler bu hastalıkların tanısında yetersizliklerin olduğunu g?stermektedir (14-16). Kronik solunum yolu hastalıklarına tanı koymadaki yetersizlikte, hastaların ?ks?r?k ve balgam gibi yakınmalarını normal olarak algılayarak sağlık kuruluşlarına ge? başvurmalarının yanı sıra, birinci basamakta bu hastalıklara y?nelik bilgi eksikliğinin de ?nemli bir sorun olduğu d?ş?n?lmektedir (17).

Yukarıda tanımlanan tanı ve tedavi gerekliliği nedeni ile birinci basamakta hizmet sunan hekimlerin astım ve KOAH konusundaki bilgilerinin sorgulanması? ve artırılmasına? y?nelik ?alışması ?nemli hale gelmiştir. Bir?ok ?lkede bu hekim grubunun bilgi d?zeylerini araştırmaya y?nelik ?alışmalar yapılmış ve ?lkeler bazında hekimlerin farklı d?zeylerde bilgiye sahip oldukları g?r?lm?şt?r (18-20). ?alışmaların farklı tasarımları, farklı soruları i?ermeleri birbirleri ile karşılaştırma yapılmasına olanak sağlamıyor olsa da genel olarak her ?lkede, birinci basamakta astım ve KOAH'lı hasta y?netiminde bilgi eksiklikleri olduğu s?ylenilebilir (18-21). Birinci basamak hekimlerin uzmanlara g?re solunum yolu hastalıklarına doğru tanı koyabilme oranlarının d?ş?k olduğu (%42.4) ?zellikle vurgulanmıştır (22).

Bizim ?alışmamızda da yukarıda sonu?ları bahsedilen ?alışmalara benzer şekilde, birinci basamakta hem astım, hem de KOAH konusunda bilgi eksikliği olduğu saptanmıştır. Bilgi d?zeyi, eğitim ?ncesinde hem astım hem de KOAH i?in hemen hemen her soruda %50'nin altındadır. Bu d?ş?k oran hastalıkların tanım ve genel bakış, tanı ve tedavi başlıkları i?in ayrı ayrı ge?erlidir.

?lkemizde birinci basamakta hizmet sunan hekimlerin KOAH ve astım konusundaki bilgi d?zeylerini araştıran az sayıda ?alışma mevcuttur. Bu ?alışmaların, tek bir ilde sınırlı sayıda hekimi i?eren, birbirinden farklı soru kalıplarına ve tasarıma sahip araştırmalar olduğunu s?ylemek m?mk?nd?r. Bu nedenle sonu?ları bire bir karşılaştırma imkanı yoktur. Ancak ?alışmamızın, diğer ?alışmalardan farklı olarak,? farklı b?lgelerdeki illeri ve y?ksek hekim sayısı i?eren geniş kapsamlı bir yapısı olduğunu vurgulamak gerekir.

?lkemizden yapılan ?alışmaların sonu?ları incelendiğinde tedaviye y?nelik sorularda ciddi bilgi eksikliği b?t?n ?alışmalarda g?ze ?arpmaktadır. Eğitim sonrasında da tedaviye y?nelik doğru bilgilenme d?zeyinin tanım-genel bakış d?zeyine ulaşamadığı dikkati ?ekmektedir.? ?alıkoğlu ve Boyacı ekiplerinin yapmış olduğu ?alışmalarda astım tedavisine y?nelik soruların doğru yanıtlanma oranları bizim ?alışmamıza benzer şekilde yaklaşık %45 d?zeyinde bulunmuştur (23,24). Karadağ ve arkadaşları da ?ocukluk ?ağındaki astımda benzer bilgi eksikliğini ?alışmalarında ortaya koymuşlardır (25). KOAH'ta bilgi d?zeyini araştıran ?alışmalarda da astıma benzer tedavi konusunda bilgi eksiklikleri vurgulanmıştır (26).

Tanı koyma a?ısından bakıldığında bizim ?alışmamızda hekimlerin bilgi d?zeyinin hem astım hem de KOAH i?in yine %50'nin altında olduğunu g?rmekteyiz. Ancak daha ?nceki ?alışmalarda bu grupta daha iyi yanıt oranları bildirilmiştir (23,24). Hatta ?alıkoğlu ve arkadaşları hekimlerin bu kategoride bilgilerinin yeterli d?zeyde olduğunu vurgulamıştır. Ancak bahsi ge?en her iki ?alışmada da sorular tanıda nelerden yararlanıldığının (anamnez, SFT vs. gibi) sorgulanması şeklindedir.

Birinci basamak hekimlerinin bilgi d?zeyindeki eksiklikler mezuniyet sonrası eğitimin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Ger?ekten de bu tip eğitimlerin yararı farklı branşlarda ?alışılmış ve yararlı olduğu ortaya konmuştur. ?rneğin diyabette sağlık ?alışanı ve hasta eğitiminin etkilerini değerlendiren pek ?ok ?alışma mevcuttur ve bu ?alışmaların toplu istatistiksel değerlendirmesi yapıldığında; eğitimin sağlık ?alışanlarının hasta y?netim performansını artırdığı g?sterilmiştir (27).

Solunum yolu hastalıklarında da eğitim faaliyetlerinin tedavide iyileşmelere yol a?tığı farklı ?lke ?alışmaları ile ortaya konmuştur (21,28). Genel olarak; hastaların bilin?lendirilmesi ve hekim bilgi d?zeylerinin artırılmasına y?nelik kampanyaların, solunum yolu hastalıklarının erken tanılarında yararlı olduğu g?r?ş? hakimdir (29). Buna paralel olarak ?lkemizde "T?rkiye Kronik Havayolu Hastalıkları ?nleme ve Kontrol Programı-Eylem Planı" dahilinde birinci basamakta bilgi d?zeyini arttırmaya y?nelik d?zenlenen ?alışmaların bir sonu? ?ıktısı olan bu ?alışma, eğitimin solunum yolu hastalıklarında bilgi d?zeyinde belirgin artışa yol a?tığını belirlemiştir. ?alışmamızda hem astım hem de KOAH'ta eğitim sonrasında tanım-genel bakış, tanı, tedavi kategorilerinin her birinde yaklaşık %30 d?zeyinde iyileşme sağlanmıştır.

?alışmamız dışında, ?lkemizden solunum yolu hastalıkları konusunda verilen eğitimin etkinliğini araştıran 90'lı yıllarda yapılmış az sayıda ?alışma mevcuttur. Bu ?alışmalarda, bizim ?alışmamız ile benzer şekilde, yapılan eğitim programlarının, hekimlerin astım konusunda bilgi d?zeylerini artırdığı rapor edilmiştir (30,31).? Ancak daha sonraki yıllarda ?lkemizden yapılan bir ?alışmada; daha ?nce eğitim toplantılarına katılan ve katılmayan hekimler arasında bilgi d?zeyi a?ısından fark olmadığı g?sterilmiştir (32). Bu durum zaman zaman pekiştirme eğitimlerinin yapılması gerekliliğini ortaya koymanın yanı sıra verilen eğitim şeklinin de ?nemli olabileceğini d?ş?nd?rmektedir.

Bizim ?alışmamızda eğitim, yalnız bir kez kısa s?reli, y?z y?ze eğitim şeklinde verilmiş ve eğitimin hemen arkasından yalnız bilgi d?zeyi ?l??m? yapılmıştır. Doktorların tutum ve davranışları değerlendirilmemiştir. Bu nokta ?alışmanın kısıtlılığı olarak kabul edilebilir. ??nk? eğitimin temel olarak tutumu d?zeltmeye y?nelik olması daha ?nemlidir. Bununla ilgili olarak Avrupa'da beş farklı ?lkede yapılan ?alışmada bilgi d?zeyinin her zaman tutuma yansımadığı g?sterilmiştir (20). Tutumu değiştirebilmek i?in verilen eğitimlerin uzun vadede pekiştirici eğitimler ve pratiğe dayalı ?ğrenci-eğitici ilişkisi ile desteklenmesi gerekir. Yine eğitimin yararında en ?nemli değişkenlerden bir diğerinin interaktif katılımın sağlanması olduğu bilinmektedir (33). ?alışmamızda konferans tarzı eğitim yapılmış olması ve pekiştirme eğitimine yer verilmemiş olması bir kısıtlılık olarak değerlendirilebilir.

Sonu? olarak, ?lkemizde astım ve KOAH konusunda birinci basamakta bilgi d?zeyinin artırılması gerekliliği ve verilen kısa s?reli eğitimle dahi bu artışın sağlanabileceği ortaya konulmuştur. Bu eğitimin devamı olarak, bilginin tutuma yansıyabilmesi i?in pekiştirici, interaktif eğitim programlarının oluşturulmasına zemin hazırlanmıştır.

Teşekk?r

Birinci basamak eğitici ve katılımcı eğitim rehberlerinin hazırlanmasında rol alan; Deniz ?alışkan, Melahat Akdeniz, ?iğdem Şimşek, İlknur Karaduman, Yasemin G?k?e, Filiz Aslantekin ve Şevkat Bahar ?zvarış'a, ayrıca birinci basamak hekim eğitimlerinin verilmesinde eğitici olarak g?rev alan t?m hekimlere yakın iş birlikleri ve emekleri i?in teşekk?r ederiz.

KAYNAKLAR

  1. Ottmani S, Scherpbier R, Chaulet P, Pio A, Van Beneden C, Raviglione M. Respiratory care in primary care services. A survey in 9 countries. WHO/HTM/TB/2004.333. Geneva, Switzerland: World Health Organization, 2004.
  2. World Health Organization. The global burden of disease: 2004 update. Geneva, Switzerland: WHO, 2004.
  3. National Burden of Disease and Cost Effectiveness Project, Burden of Disease Final Report, Ministry of Health Refik Saydam Hygiene Center Presidency School of Public Health Ankara 2004.
  4. Health at a Glance Turkey 2007, Ministry of Health Refik Saydam Hygiene Center Presidency School of Public Health 2007.
  5. World Health Organization World Health Report 2004; Changing History. Geneva: World Health Organization, 2004.
  6. GARD Book Global Surveillance, Prevention and Control of Chronic Respiratory Diseases: A Comprehensive Approach. ISBN 978 92 4 156346 8 (NLM Classification: WF 140)? World Health Organization 2007.
  7. Action Plan of the Global Alliance Against Chronic Respiratory Diseases, 2008-2013, ? World Health Organization 2008, ISBN 978 92 4 159720 3.
  8. Protection and control program of chronic airway diseases Turkish Republic Administry Basic Health Services, Ankara: Koza Press, 2009, ISBN: 978-975-590-287-6.
  9. Yorgancıoğlu A, T?rktaş H, Kalaycı O, Yardım N, Buzgan T, Kocabaş A ve ark. The WHO global alliance against chronic respiratory diseases in Turkey (GARD Turkey).Tuberk Toraks 2009;57:439-52.
  10. Yorgancıoğlu A, Yardım N, Erg?n P, Karlıkaya C, Kocabaş A, Mungan D ve ark. Integration of GARD Turkey national program with other non-communicable diseases plans in Turkey. Tuberk Toraks 2010;58:213-28.
  11. Ersu R, Bing?l Karako? G, Yıldız F, K?kt?rk N, Mungan D, Ekinci B ve ark. T?rkiye'de birinci basamak hekimlerinde astım ve KOAH? farkındalığının değerlendirilmesi. Tuberk Toraks 2016;64:152-62.
  12. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel M?d?rl?ğ?. Astım ve KOAH tanı ve tedavisinde birinci basamak hekimler i?in eğitim mod?l? katılımcı rehberi. Ankara: Anıl Matbaacılık, 2011.
  13. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel M?d?rl?ğ?. Astım ve KOAH tanı ve tedavisinde birinci basamak hekimler i?in eğitim mod?l? eğitimci rehberi. Ankara: Anıl Matbaacılık, 2011:808, ISBN:978-975-590-337-8.
  14. Nascimento O A, Camelier A, Rosa F W, Menezes AMB, Perez-Padilla R, Jardim J R; Latin American Project for the Investigation of Obstructive Lung Disease (PLATINO) Group. Chronic obstructive pulmonary disease is underdiagnosed and undertreated in Sao Paulo (Brazil). Results of the PLATINOStudy. Braz J Med Biol Res 2007;40:887-95.
  15. Adams R, Wilson D, Appleton S, Taylor A, Dal Grande E, Chittleborough CR, et al. Underdiagnosed asthma in South Australia. Thorax 2003;58:846-50.
  16. Hahn D L, Beasley J W; Wisconsin Research Network (WReN) Asthma Prevalence Study Group. Diagnosed and possible undiagnosed asthma: a Wisconsin Research Network (WReN) Study. J FamPract 1994;38:373-9.
  17. van Weel C. Underdiagnosis of asthma and COPD: is the general practitioner to blame? Monaldi Arch Chest Dis 2002;57:65-8.
  18. Coates JR, Steven IUD, Beilby J, Coffey G, Litt JC, Wagner C. Knowledge of and reported asthma management among South Australian general practitioners. Br J Gen Pract 1994;44:123-6.
  19. Tomson Y, Hasselstrom J, Tomson G, Aberg H. Asthma education for Swedish primary care physicians ? a study on the effects of "academic detailing" on practice and patient knowledge. Eur J ClinPharmacol 1997; 53:191-6.
  20. Lagerlov P, Veninga CC, Muskova M, Hummers-Pradier E, StalsbyLundborg C, Andrew M, et al. Asthma management in five European countries: doctors' knowledge, attitudes and prescribing behavior. Drug Education Project (DEP) group. Eur Respir J 2000,15:25-9.
  21. Rovithis E, Lionis C, Schiza SE, Bouros D, Karokis A, Vlachonikolis I, et al. Assessing the knowledge of bronchial asthma among primary health care physicians in Crete: a pre- and post-test following an educational course. BMC Med Educ 2001;1:2.
  22. de Sao Jose BP, Camargos PA, Bateman ED, Botelho CM, de Seixas Maciel JG, Mancuzo EV, et al. Primary care physicians' ability to diagnose the most prevalent respiratory diseases. Int J Tuberc Lung Dis 2016;20:1392-8.
  23. ?alıkoğlu M, Ulubaş B, Atış S, T?mkaya M. Birinci basamak hekimlerinin astım ile ilgili bilgi ve tutumları. T Klin J Allergy-Asthma 2001;3:72-6.
  24. Boyacı H, Ilgazlı A, Yıldız F, Şeng?l C, ?zarı E. Kocaeli İlindeki pratisyen hekimlerin asthma konusundaki yaklaşımları. Solunum Hastalıkları 2001;12:179-83.
  25. Karadağ B, G?ntekin E, Karako? F, Dağlı E. ?ocukluk ?ağı astımında teşhis ve tedavi hala yetersiz mi? Toraks Derneği 1. Yıllık Kongresi, Bildiri ?zet Kitabı sayfa; 65.
  26. G?nbatar H, Sertoğullarından B, Ekin S, Arısoy A, S?nnet?ioğlu A. Aile hekimlerinin KOAH hakkında bilgi d?zeylerinin değerlendirilmesi.? Van Tıp Dergisi 2014;21: 77-80.
  27. Renders CM, Valk GD, Griffin S, Wagner EH, Eijk JT, Assendelft WJ. Interventions to improve the management of diabetes mellitus in primary care, outpatient and community settings. Cochrane Database Syst Rev 2001; CD001481.
  28. Veninga CC, Lagerlov P, Wahlstrom R, Muskova M, Denig P, Berkhof J, et al. Evaluating an educational intervention to improve the treatment of Asthma in four European Countries. Au J Respir Crit Care Med 1999;160:1254-62.
  29. Voelkel NF. Raising awareness of COPD in primary care. Chest 2000;117(5 Suppl 2):S72-5.
  30. Kocabaş A, Burgut R, Bozdemir N. The effect of education on knowledge and attitude of general practitioners regarding asthma. Tubercule and Lung Disease1994; 75(Suppl 1)S:123.
  31. Kocabaş A, Burgut R, Seydoğlu G. Changes in the knowledge and attitudes of general practitioners on asthma between1993-1996. ERS 1997;347.
  32. Başyiğit İ, Yıldız F, Başoğul A, Boyacı H, Ilgazlı A. Mezuniyet sonrası eğitimin pratisyen hekimlerin KOAH ile ilgili bilgi d?zeyine etkisi. Tuberk Toraks 2006;54:51-5.
  33. Davis D, O'Brien M, Freemantle N, Wolf F, Mazmanian P, Taylor-Vaisey A. Impact of formal continuing medical education: do conferences, workshops, rounds and other traditional continuing education activities change physician behavior or health care outcomes? JAMA 1999;282:867-74.

Yazışma Adresi (Address for Correspondence)

Dr. Ferda ?NER ERKEKOL

Ankara Atat?rk G?ğ?s Hastalıkları ve G?ğ?s Cerrahisi

Eğitim ve Araştırma Hastanesi,

Allerji ve İmm?noloji Kliniği,

Ankara - TURKEY

e-mail: onerferda@gmail.com

Yazdır