Yazdır

KLİNİK ?ALIŞMA
RESEARCH ARTICLE

Doi: 10.5578/tt.22112
Tuberk Toraks 2016;64(2):144-151

Gelis Tarihi/Received: 08.01.2016 • Kabul Edilis Tarihi/Accepted: 12.03.2016

Y?ksek riskli bir işyerinde sigara bırakma girişim programının etkinliği

Ayşe COŞKUN BEYAN1, Yelda VAROL2


1 Dokuz Eyl?l ?niversitesi Tıp Fak?ltesi, İş ve Meslek Hastalıkları Bilim Dalı, İzmir, T?rkiye

1 Department of Occupational Medicine, Faculty of Medicine, Dokuz Eylul University, Izmir, Turkey

2 Dr. Suat Seren G?ğ?s Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, G?ğ?s Hastalıkları Kliniği, İzmir, T?rkiye

2 Clinic of Chest Diseases, Dr. Suat Seren Chest Diseases and Chest Surgery Training and Research Hospital, Izmir, Turkey

?ZET

Y?ksek riskli bir işyerinde sigara bırakma girişim programının etkinliği

Giriş: İşyerinde sigara bırakma faaliyetleri hem sağlık hem de g?venlik riskleri nedeniyle ?nemli ve ?ncelikli hale gelmiştir. ?alışmamızda patlama ve yangın a?ısından y?ksek riskli bir iş yerinde ?alışan iş?ilerin sigara bırakma programı sonrası 6 aylık sigara bırakma başarı oranlarını belirlemeyi ama?ladık.

Materyal ve Metod: Boya ?retim biriminde ?alışan 276 kişide zorunlu sigara eğitimi verildikten sonra sigara i?tiği tespit edilen 147 ?alışana sigara bırakma girişim (SBG) programına katılmaları teklif edildi. ?alışanlara veri toplama formu ile sigara başlama yaşı, i?ilen sigara miktarı (paket/yıl), aile ?yelerinin sigara i?me tutum ve davranışları, sigara i?me sebepleri, sigara bağımlılığı ve zararları konusunda ?alışanın ?z değerlendirmesini i?eren anketler d?zenlendi. Fagerstr?m nikotin bağımlılık testi (FNBT) ile bağımlılık d?zeyleri sorgulandı.

Bulgular: ?alışanlarının 270 (%97)'i erkek ve 6 (%3)'sı kadındı. Ortalama yaşları 36.8 ? 8.4 yıl idi. Aktif sigara i?icisi olan 144 kişinin ortalama yaşı 38.4 ? 6.9 idi. Ortalama i?ilen sayı 18.5 paket/yıl ? 12.8 idi. Sigara başlama yaş ortalaması 19.8 ? 4.9 idi. Fagerstr?m nikotin bağımlılık ?l?eği puan ortalaması ise 6.6 ? 1.9 saptandı. Elli bir (%35.4) ?alışan SBG'ye katıldı. Bu eğitimine katılan grup ile SBG eğitimine katılmayan grup arasında; kronik hastalık varlığı (p= 0.03), toplam t?ketilen sigara (paket/yıl) (p< 0.001), sigaraya başlama yaşı (p= 0.001), sigara bırakmak i?in herhangi bir y?ntem deneme durumu (p= 0.002), sigara zararı ?z değerlendirme ortalama puanı (p< 0.001), FNBT ortalama puanı (p< 0.001), sigara bağımlılığı ?z değerlendirme ortalama puanı (p= 0.001) ve sigaranın sosyal bir ortam olduğu d?ş?ncesinin varlığı (p≤ 0.001) a?ısından istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu. Altıncı ayın sonunda sigara bırakma oranları karşılaştırıldığında, SBG katılan gruptan 12 (%23) ?alışan sigarayı bıraktı, 39 (%77) ?alışan halen sigara i?iyordu. SBP programına katılmayan gruptan ise 4 (%4) ?alışan sigarayı bıraktı, 89 (%96) ?alışan sigara i?meye devam ediyordu. İki grup arasındaki fark istatistiksel anlamlı idi (p< 0.001).

Sonu?: ?alışmamızda sigara bırakma girişimine katılan ?alışanlar katılmayanlara g?re daha y?ksek sigara bırakma oranı sergilemişlerdir. ?alışan sağlığını geliştiren bu uygulamaların standardizasyonu i?in yeni ?alışmalara ihtiya? vardır.

Anahtar kelimeler: Sigara bırakma, iş?i sağlığı, işyeri, nikotin bağımlılığı

SUMMARY

The effectiveness of smoking cessation program in a workplace with high risk

Introduction: Initiatives for smoking cessation (SC) at workplace have become more prominent due to both health and safety risks associated with smoking. We aimed to determine 6-month successful SC rates of a group of employees who participated in a SC program as they worked in a workplace that exhibited high risk of fire and explosion.

Materials and Methods: Having delivered a compulsory smoking training to the paint manufacturing department with 276 employees, we invited 147 smoker employees to participate in a SC initiative (SCI) program. The SCI program was implemented by the occupational health and safety (OHS) staff. Employees were administered a self-reported questionnaire including the age at starting smoking, number of cigarettes smoked (pack years), family members' attitudes towards smoking, reasons for smoking and harms of smoking. Nicotine addiction levels were assessed with Fagerstr?m Nicotine Dependence Test (FNDT). ???????????

Results: 276 employees (270 male and 6 female) had an average age of 36.8 ? 8.4 years. 144 active smokers presented an average age of 38.4 ? 6.9 and smoked on average 18.5 ? 12.8 pack/year. Active smokers started smoking at the age of 19.8 ? 4.9 on average. Their average score in FNDT was 6.6 ? 1.9 points. Fifty-one (35.4%) employees participated in the SCIs. The participants in the SCP training exhibited statistically significant differences with respect to the following parameters: chronic disease (p= 0.03), pack/year (p< 0.001), age at starting smoking (p= 0.001), attempted methods to SC (p= 0.002), average score in self-reported harms of smoking (p< 0.001), average FNDT score (p< 0.001), average score of self-reported smoking addiction (p= 0.001), and whether the smoker considers smoking a means of socialization (p≤ 0.001). After six months, we observed that 12 (23%) of the participants, and 4 (4%) of the non-participants employees quitted smoking (p< 0.001).

Conclusion: In our study, participants in the SCI exhibited higher SC rates compared to the non-participants. Further studies are required to standardize such initiatives, which improve occupational health.

Key words: Smoking cessation, occupational health, workplace, nicotine addiction

GİRİŞ

?alışma ortamlarında sunulan iş sağlığı ve g?venliği (İSG) hizmetlerinin b?y?k bir kısmının işe giriş muayenesi, periyodik muayene, iş kazalarını ?nleme, acil m?dahale ve meslek hastalıkları tanı ve izlemi gibi temel hizmetlerden oluştuğu bilinmektedir (1). Oysa ?alışma ortamları ?alışanların organize bir yapı i?inde olmaları ve kolay ulaşılabilmeleri nedeniyle sağlığı geliştirici faaliyetlerin uygulanması i?in avantajlı ortamlardır (1). Bu nedenle işyerinde sigara bırakma faaliyetleri hem sağlık hem de g?venlik riskleri nedeniyle ?nemli ve ?ncelikli hale gelmiştir (2). Asbest maruziyeti olan bir işyerindeki bir ?alışanın sigara i?mesi durumunda akciğer kanseri riski 55 kat artmaktadır. Yine yanma ve tutuşma riski olan maddelerle ?alışan iş?ilerin sigara i?mesi iş kazaları oluşabilmektedir (2).

Topluluktan dışlanma korkusu, arkadaşları ?rnek alma, arkadaş desteği, k?t? ?rneklerin g?r?lmesi gibi diğer insanlarla ve ?evre ile olan etkileşimler işyerlerinde sigara bırakma faaliyetlerinin uygulanması i?in kolaylaştırıcı ve ?zendirici olabilmektedir (3). Sigara bırakma m?dahalesinin işyerinde uygulanması izin ve sevk almayı azaltmakta ve sağlık hizmetinden yararlanmayı arttırmaktadır (4). ?zellikle İSG personeli tarafından sağlık ?zellikleri bilinen bir grupta uygulanacak program standart ?zelliklerinin dışına ?ıkarılarak değiştirilebilir, geliştirilebilir yeni m?dahaleler eklenebilir ve programın g?zetimi daha kolay yapılabilir. Bilir ve arkadaşları sigara bırakma programı uyguladıkları bir işyerinde %45 sigara bırakma oranına ulaştıklarını bildirmişlerdir (2).

Bu ?alışmanın amacı patlama ve yangın a?ısından y?ksek riskli bir iş yerinde ?alışan iş?ilerin İSG eğitimleri kapsamında uygulanan sigara bırakma programı sonrası 6 aylık sigara bırakma başarı oranlarını belirlemektir. Aynı zamanda sigara bırakma programına katılıma etki eden fakt?rleri ve ?alışanların sigara bırakma eğitimleri sonrası sigara bırakmaya y?nelik davranış değişikliklerini araştırmayı ama?ladık.

MATERYAL ve METOD

Evren ve ?rnek Se?imi

Araştırma prospektif izlem ?alışması olarak planlanmıştır. İSG kurulu tarafından onaylanan programın uygulanma alanı fabrika b?l?mleri arasında en ?ok sigara i?me oranına (%53) sahip olması nedeniyle 1. boya ?retim birimi olarak se?ilmiştir. B?l?mde 276 kişi ?alışmakta ve 3 vardiya şeklinde ?retim yapılmaktadır. Her bir vardiya i?in bir İSG eğitmeni g?revlendirilmiştir. İSG eğitmenleri; iş yeri hekimi, iş g?venliği uzmanları ve iş yeri hemşiresinden oluşmaktadır. Eğitimler interaktif oturumlar şeklinde uygulanmış ve İSG profesyonelleri tarafından planlanmıştır. ?alışmada t?m b?l?m ?alışanlarına ulaşılması hedeflenmiştir. ?alışanların sosyodemografik verileri,? sigara i?me durumları değerlendirilmiştir. ?alışanların sigara i?me tutum ve davranışları, sigaranın zararları ile ilgili bilgi seviyesini ?l?mek ?zere "Sigara i?me tutum ve risk algısının değerlendirilmesi anketi" verilmiş ve ?alışanları bu anketi doldurmaları istenmiştir. ?alışanlar sigara alışkanlıkları a?ısından İSG profesyonelleri tarafından hazırlanan veri toplama formu ile sorgulanmıştır. Anket; toplam i?ilen sigara miktarı (paket/yıl), sigaraya başlama yaşı, aile ?yelerinin sigara i?me tutum ve davranışları,? sigara i?me sebepleri, sigara bağımlılığı ve zararları konusunda ?alışanın ?z değerlendirmesini sorgulayan sorulardan oluşmaktadır. ?z değerlendirme i?in likert soruları oluşturulmuştur.

1. Sigaranın sağlığınıza olan zararına şiddet verecek olsanız ka? verirsiniz? (1 en az, 5 en ?ok)

2. Sigara bağımlılığınıza şiddet verecek olsaydınız ka? verirdiniz? (1 en az, 5 en ?ok)

Toplanan anketler değerlendirilmiş ve skorlanmıştır. Fagerstr?m nikotin bağımlılık testi (FNBT), SBP program 1. b?l?m kapsamında sigara i?tiği belirlenen t?m ?alışanlara uygulanmıştır. Test altı sorudan oluşmaktadır. Testte 0-2 puan ?ok d?ş?k d?zeyde, 3-4 puan d?ş?k d?zeyde, 5 orta d?zeyde, 6-7 y?ksek, 8-10 puan ise ?ok y?ksek d?zey nikotin bağımlılığı olarak yorumlanmıştır.

Sigara bırakma programı 2 aşamada y?r?t?lm?şt?r:

1. Sigara Bırakma Programı Eğitimi (SBP 1)

Sigara ve zararları eğitimi zorunlu İSG eğitimleri kapsamında olması nedeniyle t?m ?alışanlara verilmiştir. İlk oturum (30 dakika); sigaranın zararları ile ilgili s?zl? ve g?rsel sunumlardan oluşmaktadır. Anlaşılır bir ifade ile nikotin bağımlılığından bahsedilmiş, sigara i?iminin bir hastalık olduğu vurgulanmış ve her hastalık gibi tedavi edilmesi gerektiği anlatılmıştır. Sigara bırakılması sonrası g?r?len motive edici fizyolojik gelişmelerden bahsedilmiştir. Eğitim sonrası sigara bırakma girişimlerine katılım g?n?ll?l?k esasına dayandırılmıştır. Transtheoretical model ile sigara bırakma konusunda ?alışan d?ş?ncesini sorgulayan soru hazırlanmıştır.

Sigarayı bırakma konusunda ne d?ş?n?yorsunuz?

1. Recontemplation: D?ş?nm?yorum "?n?m?z-deki 6 ay i?inde sigara bırakmayı d?ş?nm?yorum.

2. Contemplation: D?ş?n?yorum "?n?m?zdeki 6 ay i?inde sigarayı bırakmayı d?ş?n?yorum".

3. Preparation: Hazırlanma.

4. Action: Sigarayı bırakma programı uyguluyorum.

5. Maintanance: S?rd?rme.

Bu sınıflamaya g?re ?alışanlar gruplandırılmıştır.

SBP 1. b?l?m eğitimi sonrası SBG uygulamasına katılmak istemeyen ?alışanlara ise programa katılmamama sebeplerini sorgulayan a?ık u?lu soru hazırlanmıştır. (Sigara bırakma programına neden katılmıyorsunuz? Sebebini belirtiniz.)

2. Sigara Bırakma Programı (SBP 2)

İkinci oturum (30 dakika); sigara bırakma y?ntemleri ile ilgili s?zel sunumdan oluşmuştur. Birinci boya ?retim b?l?m?nde 3 vardiya şeklinde ?alışılmaktadır. Her bir vardiya i?in bir İSG eğitmeni g?revlendirilmiştir. Eğitimler interaktif oturumlar şeklinde uygulanmış ve İSG profesyonelleri tarafından planlanmıştır Bilgilendirme sonrası sigara bırakma kararı veren ?alışanlar y?z y?ze g?r?şme y?ntemi ile değerlendirilmiştir, kişiye uygun y?ntem ve sonrasında soru ve sorunların tartışılması i?in danışman İSG personeli belirlenmiştir.

Sigara Bırakma Girişimleri (SBG)

İSG personeli ve ?alışan tarafından birlikte karar verilmiştir. SBE ikinci oturum eğitimi ve sigara bırakma polikliniği profesyoneli g?zetiminde uygulanacak y?ntemler olmak ?zere iki gruba ayrılmıştır. İSG personeli tarafından sigaranın bırakma ile ilgili haftada en az bir kez g?r?şme yapılmış İSG personeli uygun g?rd?ğ? aralıklarda ?alışanı ?alışma ortamında da ziyaret etmiştir. SBE ikinci oturumu sonrası sigara bırakma girişiminde yetkin olunamayan ?alışan uzman sigara bırakma polikliniğine y?nlendirilmiştir ve takip eden hekimi ile iletişim kurularak ve ?alışanın tedavisine devam etmesi sağlanmıştır.?

İzlem

SBP alınan t?m ?alışanların sigara i?me durumu,? sigara bırakma s?recine katılımı etkileyen fakt?rler ve sigara bırakma konusundaki d?ş?nceleri 6 ay sonunda sorgulanmış sigara bırakma oranları belirlenmiştir. SBG katılmayan personelin 6 ay sonra transtheoretical model ile yeniden sigara bırakma konusundaki d?ş?nceleri sorgulanmıştır.

İstatistiksel Analiz

Normal dağılıma uygunluk testi ile değerlendirilme sonrası; İki bağımsız grubun karşılaştırılmasında Man-Whitney U testi kullanılmıştır. S?rekli değişkenler ortalama, standart sapma ve ortanca, minimum maksimum değerler ile verilecektir. Kategorik veriler i?in iki bağımsız grup arasındaki fark Ki-kare testi ile değerlendirilecektir. Başlangı?taki sigara i?me durumu ile 6. ayın sonunda sigara i?me durumları Mc-Nemar testi ile karşılaştırılmıştır. İstatiksel anlamlılık d?zeyi %95 g?ven aralığında p= 0.05 olarak kabul edilmiştir. B?t?n analizler SPSS 15.0 paket programında yapılmıştır.

BULGULAR

Birinci boya ?retim b?l?m?nde toplam 276 ?alışan bulunmaktadır. İSG eğitimlerine katılım zorunlu olduğu i?in 276 (%100) ?alışanın t?m?ne ulaşılmıştır. ?alışanlarının 270 (%97)'i erkek ve 6 (%3)'sı kadındı. Erkek ?alışanların t?m? boya ?retim operat?r?, kadın ?alışanların t?m? temizlik g?revlisiydi. ?alışanların ortalama yaşı 36.8 ? 8.4 saptandı. İSG personeli tarafından yapılan durum saptamada: 102 (%37) ?alışan hi? sigara i?memiş, 30 (%10.9) ?alışan eski i?ici ve 146 (%52.2) ?alışan aktif sigara i?icisiydi (Tablo 1).


Tablo 1

SBP Program 1. b?l?m sırasında sigara i?tiği ?ğrenilen 146 ?alışanın t?m?ne ulaşılması hedeflendi. 146 ?alışandan 144 (%98)'?ne ulaşıldı. SBP Program 2. b?l?mde değerlendirilen ?alışanların verileri Tablo 1'de sunulmuştur. ?alışanların ortalama yaşı 38.4 ? 6.9 idi. Ortalama i?ilen sayı 18.5 paket/yıl ? 12.8 idi. En az i?en 2 paket/yıl en fazla i?en 80 paket/yıl sigara i?mişti. Sigara başlama yaş ortalaması 19.8 ? 4.9 idi. ?alışanların kendi bağımlılık algılarını değerlendirdikleri sorunun ortalama puanı 4.19 ? 0.7 idi. Fagerst?rm nikotin bağımlılık ?l?ek puan ortalaması ise 6.6 ? 1.9 olarak saptandı. Sigaranın zararları ile ilgili şiddet değerlendirmesinde verilen ortalama puan 4.19 ? 0.7.

Sigara i?en ?alışanlardan 63 (%43.8)'? daha ?nce kendi başına ya da yardım alarak sigara bırakmayı denemişti. ?alışanların %57'sinin ailesinden en az bir kişi daha halen sigara i?iyordu. 144 (%100) ?alışan da sigaranın sağlığa zararlı olduğunu d?ş?nd?ğ?n? belirtti ortalama şiddet puanı 4.16 ? 0.7 idi. 78 (%54.2) ?alışan işyerinde daha ?ok sigara i?tiğini belirtti. 66 (%45.8) ?alışan sigara i?menin onlar i?in sosyal bir ortam oluşturduğunu d?ş?nd?klerini belirttiler. ?alışanlardan 104 (%72.2)'? işyerinde kullanılan kimyasalların yan etkilerinin sigara ile arttığını d?ş?nd?klerini belirttiler. SBP 1. Program ve SPB Program 2'nin 1. oturumu sonrası 51 (%35.4) ?alışan SBG girişimlerine katılmak istediklerini, 93 (%64.5) ?alışan ise katılmak istemediklerini belirttiler. Katılmama sebeplerini değerlendiren soruya 62 (%66)? ?alışan?? "sigarayı bırakacağıma inanmıyorum" cevabını verdi (Tablo 2).


Tablo 2

SBG eğitimine katılan grupta %15.7 kronik hastalık varken, katılmayan grupta %5.4 idi (p= 0.03). SBG grubunda toplam i?ilen sigara sayısı ortalama 23.5 ? 13.3, eğitime katılmayan grupta 15.7 ? 11.8 idi (p< 0.001). Girişim grubunda sigara başlama yaşı 18.3 ? 4.1, SBG'ye katılmayan grupta 20.6 ? 5.2 (p= 0.001) bulundu. SBG grubunun %60'ı katılmayan grubun ise %34'? daha ?nceden sigara bırakma i?in herhangi bir y?ntem denemişti (p= 0.002). SBG programına katılan grupta sigara zararı ?z değerlendirme ortalama puanı 4.5 ? 0.5 katılmayan grupta 3.9 ? 0.6 idi (p< 0.001). SBG eğitimine katılan grupta FNBT ortalaması 5.6 ? 1.9 katılmayan grupta 7.1 ? 1.8 idi (p< 0.001). Girişim grubunda sigara bağımlılığı ?z değerlendirme puan ortalaması 3.9 ? 0.7, katılmayan grupta 4.3 ? 0.6 idi (p< 0.001) (Tablo 3).


Tablo 3

Altıncı ayın sonunda sigara bırakma oranları karşılaştırıldığında, SBG katılan gruptan 12 (%23) ?alışan sigarayı bıraktı, 39 (%77) ?alışan halen sigara i?iyordu. SBP programına katılmayan gruptan ise 4 (%4) ?alışan sigarayı bıraktı, 89 (%96) ?alışan sigara i?meye devam ediyordu. SBP katılan grupta istatistiksel olarak anlamlı d?zeyde sigara bırakma olmuştur (p< 0.001). Programa katılmayan grupta başlangı? ve 6. ayın sonunda sigara bırakma oranları a?ısından istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p= 0.125) (Tablo 4).


Tablo 4

SBG'ye katılmayan personelin zorunlu ilk eğitimden 6 ay sonraki sigara bırakma d?ş?nceleri sorgulandığında 63 (%67.7) ?alışan sigarayı bırakmayı d?ş?nmediğini, 26 (%28) ?alışan 6 ay i?inde sigarayı bırakmayı d?ş?nd?ğ?n?, 4 (%4.3) ?alışan ise kendi kendine bıraktığını s?ylemiştir.

TARTIŞMA

?alışmamızda, yangın ve patlama a?ısından y?ksek riskli bir işyerinde sigara i?tiği ?ğrenilen ?alışanların b?y?k bir kısmına ulaşılarak SBP y?r?t?lm?şt?r. Altıncı ayın sonunda, SBG programı ile istatistiksel olarak anlamlı d?zeyde daha fazla ?alışan sigarayı bırakmıştır (p< 0.001). Bilir ve arkadaşları sigara bırakma programı uyguladıkları bir işyerinde %45 sigara bırakma oranına ulaştıklarını bildirmişlerdir (2). Smedslund ve arkadaşları işyerlerinde uygulanan sigara bırakma girişimleri sonucu %6.1-30.8 oranında sigara bırakma başarısı elde edildiğini belirtmişlerdir (5). Mishra ve arkadaşları ise aynı oranı %20, Ga ve arkadaşları %20 oranında sigara bırakma başarısı elde ettiklerini belirtmişlerdir (6,7).

Bilir ve arkadaşlarının da vurguladığı gibi iş yerleri, ?alışanların g?nl?k yaşantılarının en az ??te birini harcadıkları ve organize gruplar halinde bulundukları ortamlardır. Bu avantaj sigara bırakma gibi sağlığı geliştirici faaliyetlerin uygulanması ve izlemini kolaylaştırmaktadır (2). ?alışma ve Sosyal G?venlik Bakanlığı tarafından hazırlanan ?alışma yaşamında sağlık g?zetimi rehberinde; iş yerlerinin kilo verme, doğru beslenme, stres y?netimi ve sigarayı bırakma gibi sağlığı geliştirici faaliyetlerin uygulanması i?in olduk?a uygun yerler olduğunu belirtmişlerdir. ?alışanlar organize ve sistemli topluluklar olarak iş yerlerinde bulunurlar, ulaşımları kolaydır ve kontrol ve izlemleri diğer topluluklara g?re daha kolaydır. Bu nedenle İSG personellerinin sağlığı geliştirici faaliyetleri uygulamaları gerektiği belirtilmiştir (1). Biz de ?alışmamızda ?alışanların %98'ine ulaşarak, neredeyse sigara i?en t?m ?alışanlara sigaranın zararları ve sigara bağımlılığı ile ilgili temel eğitimleri vererek hedef kitlemize ulaşmayı başardık. Ayrıca SBG'ye katılan ?alışanlara g?n i?inde ?alışma ortamlarında ziyaretlerin verilmesi ve bireysel g?r?şme tekniğinin uygulanması sigara bırakma başarısının altında yatan etmenlerden olabilir. Nitekim Cahill ve arkadaşları tarafından işyerlerinde uygulanan sigara bırakma y?ntemleri g?zden ge?irilerek etkinliklerini karşılaştırdıkları derlemelerinde bireysel g?r?şme tekniğinin uygulanmış olduğu 8 ?alışmada (3516 katılımcıda) sigara bırakma etkinliği oranının OR 1.96 (%95 CI 1.51-2.54) olduğu belirtilmiştir (8).

?alışmamızda, SBG programına katılımı etkileyen fakt?rlere bakıldığında sigaraya gen? yaşta başlayan ve ağır i?iciler daha ?ok katılmıştır. Mishra ve arkadaşları Hindistan'da bir iş yerinde y?r?tt?kleri sigara bırakma programına katılma kararı ve sigara bırakma başarısında sigara başlama yaşının etkili olmadığını belirtmişlerdir (6). Mishra ve arkadaşlarından farklı olarak bizim ?alışmamızda kronik hastalık varlığı da sorgulanmıştır. SBG'ye başvuran grup sigara i?meye daha erken başlayan, daha ?ok sigara i?en ve aynı zamanda daha fazla kronik hastalığı olan gruptur. Bu nedenle sigara başlama yaşı sigara bırakma girişimine katılmaya istekli olma ?zerine etkili bulunmuş olabilir. Pimple ve arkadaşları ise 224 ?alışan ?zerinde uygulandıkları sigara bırakma girişimlerine katılımı etkilen fakt?rlerde yalnızca oral prekanser?z lezyonu olmanın etkili bir fakt?r olduğunu, sigaraya başlama yaşı ya da toplam sigara i?me ?yk?s? gibi değişkenlerin etkili olmadığını belirtmişlerdir. Ancak oral prekanser?z lezyonunda kronik bir s?re? olduğu ve kanser gelişme riski nedeniyle ?alışanlarda korku yarattığı ve programa daha ?ok başvuru yapmalarını sağladığını d?ş?nd?klerini belirtmişlerdir (9). ?alışma grubumuzda malign hasta olmamakla birlikte ?alışanlarda kronik hastalık varlığı sigarayı bırakmak i?in istek yaratmış olabilir.

Verilerimiz daha ?nce herhangi bir y?ntem ile sigara bırakmaya başvuran ?alışanların SBG programına daha fazla başvurduğunu g?stermiştir. Bu durum literat?rde farklılıklar i?ermektedir. Bazı araştırıcılar ?alışmamızda olduğu gibi ?nceki deneme ?yk?s?n?n etkili olduğunu, bazıları etkisiz bulduklarını belirtmişlerdir (6,9).

?alışmamızda, sigara bırakma programına katılımı etkileyen diğer fakt?r, programa başvuran grubun sigara bağımlılığı ?z algısı ve FNBT'ye g?re bağımlılık puanlarının katılmayan gruba g?re anlamlı derecede daha d?ş?k olmasıdır. Bu sonucumuz literat?re g?re farklıdır. Pimple ve arkadaşları FNBT sonucunun programa katılım kararında etkisinin olmadığını, Davas ve arkadaşları ise sigara bırakma programlarına FNBT'si daha y?ksek olan ?alışanların katıldıklarını belirtmiştir. (9,10). G?rd?kki nicel olarak daha az bağımlı olduğu bulunan ?alışanlar programa katılım konusunda istekli davranmıştır. SBP'ye katılmayan grup i?in hazırlanan a?ık u?lu sorularda "Sigara bırakma programına neden katılmıyorsunuz?" sorusuna 62 (%43) ?alışan "Sigarayı bırakabileceğime inanmıyorum" cevabını vermiştir. Bu durum d?ş?k bağımlılık algısının ?alışanların sigara bırakma motivasyonuna katkı sağladığını g?stermektedir. İşyerlerinde uygulanacak bu tarz programlarda bu gruplar hedef grup olarak se?ilebilir. Programa katılmayan y?ksek nikotin bağımlı gruplar i?in nikotin bağımlılığının bir hastalık olduğu ana fikrinde olan, sigara bırakma başarı ?rneklerinin ağırlıklı olduğu eğitimler verilebilir. Programa katılmayan 56 (%38) ?alışan ise "bu y?ntemlerin etkinliğine inanmıyorum" cevabını vermiştir. Bu durumda sorular daha da derinleştirilerek inan?sızlığın kaynağı ?ğrenilebilir ya da diğer sigara bırakma y?ntemlerinden faydalanılan karma bir model oluşturulması d?ş?n?lebilir (4,8,11,12).

İş yerlerinde uygulanan sigara bırakma girişimlerinin diğer ?nemli sonucu, başlangı?ta sigara bırakma programına katılmayan ?alışanların sigarayı bırakan diğer ?alışanları g?rd?k?e fikirlerini değiştirerek sigarayı bırakmayı d?ş?nmeleridir. Bizim ?alışmamızda SBP'ye katılmayan 26 (%28) ?alışan 6. ayın sonundaki değerlendirmede sigarayı altı ay i?inde bırakmayı d?ş?nd?klerini belirtmişlerdir. G?neş ve arkadaşları sigara bırakma eğitimlerinin sonrasında sigara i?enlerin %30'unun 6 ay i?inde sigarayı bırakmayı d?ş?nd?ğ?n?, %29.2'sinin ise bırakma hazırlık aşamasında olduklarını bildirmiştir. Pimple ve arkadaşları ise aynı oranı %80'e y?kselttiklerini bildirmiştir (9,13). Bu nedenle sigara bırakma oranları sonu?larının yanında bu değişim de g?z ?n?nde bulundurulmalı ve diğer ?alışanların motivasyonu i?in kullanılması d?ş?n?lmelidir. Yine bu ?alışanların sigara bırakma tutum değişikliklerini ve başarılarını inceleyecek yeni ?alışmalara ihtiya? vardır.

İşyerleri sağlığı geliştirici faaliyetler i?in yapılacak eğitimler ve sigara bırakma programları i?in bulunmaz fırsatlar sunar. ?alışmamamızda da g?sterdiğimiz gibi yangın a?ısından y?ksek riskli bir işyerinde sigara bırakma girişimine katılan ?alışanlar katılmayanlara g?re daha y?ksek sigara bırakma oranı sergilemişlerdir. Ayrıca eğitimler sonucu sigara bırakmayı d?ş?nen ?alışan sayısı da artmıştır. ?alışan sağlığını geliştiren bu uygulamaların standardizasyonu ve yaygınlaştırılması i?in yeni ?alışmalara ve yasal d?zenlemelere ihtiya? vardır.

KAYNAKLAR

  1. T.C. ?alışma ve Sosyal G?venlik Bakanlığı. ?alışma Yaşamında Sağlık G?zetimi Rehberi, Ankara 2012:13-195.
  2. Bilir N, Yıldız A. ?alışma hayatı ve sigara (Sigarasız İşyerleri). Ankara 2008:7-15.
  3. Glasgow RE, Hollis JF, Ary DV, Lando HA. Employee and organizational factors associated with participation in an incentive-based work sitesmoking cessation program. J Behav Med 1990;13:403-18.
  4. Cahill K, Moher M, Lancaster T. Workplace interventions for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev 2008;4: CD003440.
  5. Smedslund G, Fisher K, Boles M, Lichtensei E.? The effectiveness of workplace smoking cessation programmes: a meta-analysis of recent studies. Tob Control 2004;13:197-204.
  6. Mishra G, Maimudar P, Gupta S, Rane S, Uplap P, Shastri S.? Workplace tobacco cessation program in India: A success story. Indian J Occup Environ Med 2009;13:146-53.
  7. Gao J, Zheng P, Fu H. Application of theory of organizational change for smoking cessation in workplace. Wei Sheng Yan Jiu 2010;39:705-8.
  8. Cahill K, Lancaster T. Workplace interventions for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev 2014;2:CD003440.
  9. Pimple S, Pednekar M, Mazumdar P, Goswami S, Shastri S. Predictors of quitting tobacco-results of a worksite tobacco cessation service program among factory workers in Mumbai, India. Asian Pacific J Cancer Prev 2012;13:533-8.
  10. Davas A, Durusoy R, Pirgan N. Bir işyerinde sigara bırakma programına katılımı etkileyen etmenler. Mesleki Sağlık ve G?venlik Dergisi 2012;44:41-57.
  11. Cahill K, Lancaster T, Green N. Stage-based interventions for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev 2010; 11:CD004492.
  12. Mart?n Cantera C, Puigdom?nech E, Ballv? JL, Arias OL, Clemente L, Casas R, et al. Effectiveness of multicomponent interventions in primary healthcare settings to promote continuous smoking cessation in adults: a systematic review. BMJ Open 2015;5:e008807.
  13. G?neş G, Ilgar M, Karaoğlu L. The effectiviness of an educational programme on stages of smoking? behavior for workers at a factory in Turkey. Ind Health 2007;45:232-6.

Yazışma Adresi (Address for Correspondence)

Dr. Yelda VAROL

Dr. Suat Seren G?ğ?s Hastalıkları ve

Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi,

G?ğ?s Hastalıkları Kliniği,

İZMİR - TURKEY

e-mail: yeldavatansever@hotmail.com

Yazdır