RESEARCH ARTICLE
Doi: 10.5578/tt.8029
Tuberk Toraks 2015;63(3):185-191
T?berk?loz hastaları nerede tanı alıyor ve tedavisi başlanıyor?
Tarkan ?ZDEMİR1, İbrahim Halil AKKUŞ2, Mustafa H. T?RKKANI3, Leyla YILMAZ AYDIN4
1 Elazığ İli Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği, Elazığ, T?rkiye
1 Elazig General Secretary of the Union Public Hospital, Elazig, Turkey
2 Elazığ Halk Sağlığı M?d?rl?ğ?, Elazığ, T?rkiye
2 Elazig Directorship of Public Health, Elazig, Turkey
3 Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Eğitim ve Araştırma Hastanesi, G?ğ?s Hastalıkları, Ankara, T?rkiye
3 Ankara Physical Therapy and Rehabilitation Training and Research Hospital, Chest Diseases, Ankara, Turkey
4 D?zce ?niversitesi Tıp Fak?ltesi, G?ğ?s Hastalıkları Anabilim Dalı, D?zce, T?rkiye
4 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Duzce University, Duzce, Turkey
?ZET
T?berk?loz hastaları nerede tanı alıyor ve tedavisi başlanıyor?
Giriş: T?berk?loz hasta y?netiminde verem savaş dispanserleri (VSD) ?nemli roller ?stlenmişlerdir. T?berk?loz hastalarına, VSD yanı sıra diğer sağlık kurumlarında da tanı konulmakta ve tedavi başlanmaktadır. Diğer kurumlar, VSD'lerin ?zellikle tedavi aşamasında ve hastaların takibinde bu misyonun farkında olması gerekir. T?berk?loz hastalarının hangi sağlık kurumunda tanı konulduğu ve tedaviye başlanıldığını ve VSD'lerin farkındalığının yeterli olup olmadığını inceledik.
Hastalar ve Metod: Elazığ VSD'de t?berk?loz hastalarının dosyaları retrospektif olarak incelenmiş, elde edilen bilgiler Microsoft Excel'de analiz edilmiştir.
Bulgular: Elazığ VSD'de 2005-2011 yıllarında takip edilen 854 t?berk?loz hastasının dosya bilgilerine ulaşılmıştır. Hastaların %36.3 (n= 310)'?ne ?niversite hastanelerinde, %18.5 (n= 158)'ine VSD'de, %17.3 (n= 148)'?ne devlet hastanelerinde tanı konulmuştur. Tanı koyulan bu hastaların %81.9 (n= 699)'una VSD'de, %7.7 (n= 46)'sine ?niversite hastanelerinde, %4.3 (n= 37)'?ne g?ğ?s hastalıkları hastanelerinde t?berk?loz tedavisi başlanmıştır.
Sonu?: Hastanelerde tanı konan hastaların tedavilerine başlanmak ?zere y?nlendirildiği ve ilk ila?ları buradan verildiği i?in VSD'lerde tedavi başlama oranlarının y?ksek olduğu tespit edilmiştir. T?berk?loz kontrol programında dispanserler hasta y?netiminde ?nemli işlevsel fonksiyonlar y?r?tmektedir ve diğer kurumlar bu durumun farkındadırlar.
Anahtar kelimeler: T?berk?loz, tanı, tedavi
SUMMARY
Where the tuberculosis patients are diagnosed and started to treatment?
Introduction: Tuberculosis dispensaries have played important roles in management of patients with tuberculosis. Tuberculosis patients diagnosed and treatments are started at dispensaries as well as other health care institutions. Other institutions must be aware of the mission of dispensaries especially at the treatment and follow-up of patients. We aimed to investigate in which health care institutions tuberculosis patients diagnosed and treatment started and whether the awareness about dispanseries is sufficient.
Patients and Methods: Records of tuberculosis patients in Elazıg dispansery examined retrospectively. The data obtained were analyzed by Microsoft Excel.
Results: Records of 854 patients with tuberculosis has been reached those followed in Elazig dispensary between the years 2005-2011. Percentages of the patients diagnosed in university hospital, dispensary and state hospitals were 36.3%, 18.5% and 17.3%; respectively. Treatments of patients were started in dispensary (81.9%), university hospital (7.7%), and chest disease hospital (4.3%).
Conclusion: Treatment starting rate of dispensary was high because patients diagnosed by other health institutions directed to dispensary for taking the first drugs and beginning of the treatment. In tuberculosis control program; dispensaries carry out important operational functions in management of tuberculosis patients and other health institutions are aware of this situation.
Key words: Tuberculosis, diagnosis, treatment
GİRİŞ
T?rkiye'de t?berk?loz kontrol?, tarihsel birikimi olan, b?t?nl?kl? bir yaklaşıma sahip ve hep ?ncelikli bir sağlık sorunu olarak ele alınmıştır. Bu programın, BCG aşısı ve toplum taraması ?ncelikli yaklaşımdan tanı ve tedavi ağırlıklı bir yaklaşıma d?nmesi son 30 yılda ger?ekleşmiştir (1).
D?nya Sağlık ?rg?t?'n?n ?nerdiği Doğrudan G?zetimli Tedavi Strateji'sinin temel unsurları ise son on yılda ?nemli ?abaların sonucunda uygulanmıştır. Bug?n Stop TB Stratejisi'nin daha yetkin bir konuma ulaşması i?in gayret g?sterilmektedir (2).
Verem savaş dispanserleri (VSD)? t?berk?loz kontrol programının ?nemli bir birimidir. Dispanserler; tanı, tedavi, takip, hasta bildirimi, kayıt, istatistik, bağışıklama, tarama, ila? ikmali, eğitim, propaganda faaliyetleri, koordinasyon ve danışmanlık hizmetlerini y?r?ten sağlık kurumlarıdır. VSD'ler, t?berk?loz hasta ve ailesini bir b?t?n olarak değerlendirir, hasta merkezli yaklaşım g?sterir. VSD, b?lgesinde Stop TB Stratejisi'nin bir b?t?n olarak b?t?n unsurlarıyla uygulanmasını sağlar.
Bu ?alışmada, t?berk?loz hastalarına hangi sağlık kurumunda tanı konulduğu ve tedaviye başlandığının tespit edilmesi ama?lanmıştır. İl d?zeyinde dispanser faaliyetlerini araştıran ?alışmalarda bu konuda değerlendirmeler olmasına rağmen kapsamlı bir ?alışma yoktu. Bu ?alışma ile t?berk?loz kontrol programı kapsamında VSD'lerin ?neminin g?sterilmesi hedeflenmiştir.
Materyal ve Metod
?alışmamızda, 2005-2011 yılları arasında Elazığ VSD'de takip edilen t?berk?loz hastalarına tanı koyan ve tedavi başlayan sağlık kurumlarının bilgisi araştırılmıştır. Hastaların dosyaları retrospektif olarak incelenmesi ile elde edilen bilgiler yığma veri olarak toplanmış, Excel'de analiz edilmiş ve tablolar oluşturulmuştur.
Bulgular
Elazığ VSD'de 2005-2011 yıllarında takip edilen 854 t?berk?loz hastasının dosya bilgilerine ulaşılmıştır. Dosya bilgilerine ulaşılan 854 hastanın %58.6 (n= 501)'sı akciğer, %41.4 (n= 353)'? ?akciğer dışı t?berk?lozludur (Tablo 1). ?alışmamızda akciğer + akciğer dışı t?berk?loz hastaları akciğer t?berk?loz grubunda yer almıştır.
Hastalarının %36.3 (n= 310)'?ne ?niversite hastanelerinde, %18.5 (n= 158)'ine VSD'de, %17.3 (n= 148)'?ne devlet hastanelerinde tanı konulmuştur (Tablo 2).
Tanı koyulan bu hastaların %81.9 (n= 699)'una VSD'de, %7.7 (n= 46)'sine? ?niversite hastanelerinde, %4.3 (n= 37)'?ne g?ğ?s hastalıkları hastanelerinde t?berk?loz tedavisi başlanmıştır (Tablo 3).
Akciğer t?berk?loz hastalarının tanılarının konulduğu sağlık kurumlarının yıllara g?re dağılımı Tablo 4'te yer almaktadır.
Akciğer dışı t?berk?loz hastalarının tanılarının konulduğu sağlık kurumlarının yıllara g?re dağılımı Tablo 5'de yer almaktadır.
Akciğer t?berk?loz hastalarının tedavilerinin başlandığı sağlık kurumları yıllara g?re dağılımı Tablo 6'da yer almaktadır.
Akciğer dışı t?berk?loz hastalarının tedavilerinin başlandığı sağlık kurumları yıllara g?re dağılımı Tablo 7'de yer almaktadır.
TARTIŞMA
Dispanserler, Stop TB Stratejisi ve Uluslararası T?berk?loz Bakım Standartları esas alarak, her bireyin ya da hastanın en iyi korunma ?nlemlerinden, tanı ve tedaviden yararlanmasını sağlayacak ana faaliyetleri kendisi ya da diğer kurumlarında katılımı ile yapar.
T?berk?loz kontrol programında u? birim VSD'dir. VSD'nin g?revi; t?berk?loz hastasında; erken ve bak teriyolojinin esaslı tanı koyma, hastanın bildirimi, aile bireyleri ve yakın temaslılarının taranması ve gerekiyorsa koruyucu tedavileri; tedavi başlangıcında ila? duyarlılık testlerinin yapılması; hastaya standart/doğru tedavi rejiminin başlanması; tedavinin klinik ve radyolojik bulgular yanında bakteriyolojik takibi; tedavisi s?resince b?t?n ila? dozlarının g?zetimli olarak i?irilmesinin sağlanması; tedaviyi s?rd?ren kurumlar arasında hastanın naklinin sağlam bir şekilde yapılması ve tedavinin tamamlanmasıdır.?
?lke genelinde 2011 yılı sonu itibariyle her b?lgeye eşit olarak dağılmış 194 VSD bulunmaktadır. Ayrıca 20 ilde 21 t?berk?loz b?lge laboratuvarı, 18 mobil tarama ekibi, d?rd? eğitim ve araştırma hastanesi olmak ?zere 12 g?ğ?s hastalıkları hastanesi ile t?berk?loz kontrol? i?in uygun bir altyapı bulunmaktadır (2).
Ankara Atat?rk, İstanbul Yedikule, İstanbul S?reyyapaşa ve İzmir Dr. Suat Seren G?ğ?s Hastalıkları ve G?ğ?s Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastaneleri eğitim tipi g?ğ?s hastalıkları hastanesi olup ?İD/YİD-TB, tedavi başarısızlığından gelen ve kronik olguların tedavisi konusunda karar vermede referans hastanelerdir (3).
T?berk?loz teşhisi ve tedavisi; VSD'ler dışında diğer sağlık kurum ve kuruluşlarında yapılmaktadır. Bu durum t?berk?loz hastalarına kendisine ?ok yakın olan bir sağlık kuruluşundan hizmet alabilme ve hekim se?me ?zg?rl?ğ? gibi avantajlar sağlamaktadır. Ancak değişik sağlık kurum ve kuruluşlarında t?berk?loz hastaların kaydı, bildirimi, tanısı ve tedavisi ile ilgili farklı uygulamalar yaşanması gibi dezavantajların oluşmasına neden olabilir. T?berk?loz kontrol?nde bu değişik idari yapılar i?indeki sağlık birimlerinde hastaların kaydı, bildirimi, tanısı ve tedavisi ile ilgili farklı uygulamalar yaşanmamalıdır.
?alışmamızda t?berk?loz hastalarının %36.3 (n= 310)'?ne ?niversite hastanelerinde, %18.5 (n= 158)'ine VSD'de, %17.3 (n= 148)'?ne devlet hastanelerinde tanı konulduğunu tespit ettik. İzmir Eşrefpaşa VSD'de Ocak 1997-Haziran 1998 d?neminde kayıtlı 229 t?berk?loz olgunun değerlendiği ?alışmada hastaların %28'inin tanısı dispanserde konulmuştur (4). İzmir Kahramanlar VSD'de 1998 yılında kayıtlı 171 t?berk?loz olgunun değerlendirildiği ?alışmada hastaların %22'sine dispanserde tanı konduğu tespit edilmiştir (5). Gaziantep 2 No'lu VSD'de Ocak 2004-Aralık 2004 tarihleri arasında t?berk?loz tanısı alan 51 olgunun değerlendirildiği ?alışmada olguların ilk tanı aldıkları kurumlar arasında %37.2 oranla VSD ilk sırada yer almıştır (6).
?alışmamızın sonu?larına g?re; akciğer t?berk?loz olgularının %31.3 (n= 157)'?ne VSD'de, %22.8 (n= 114)'ine? ?niversite hastanelerinde, %16 (n= 80)'sına devlet hastanelerinde, %10.6 (n= 53)'sına ?zel hastanelerde, %7.4 (n= 37)'?ne g?ğ?s hastalıkları hastanelerinde, %6.8 (n= 34)'ine eğitim ve araştırma hastanelerinde, %3.5 (n= 18)'ine referans g?ğ?s hastalıkları eğitim ve araştırma hastanelerinde, %1.6 (n= 18)'sına asker hastanelerinde tanı konulmuştur. Malatya VSD'lerinde Ocak 2000-Aralık 2002 tarihleri arasında akciğer t?berk?lozu tanısıyla izlenen 470 olgunun incelendiği ?alışmada olguların %44.3 (n= 208)'? VSD'de, %30.5 (n= 143) devlet hastanesi (21'i SSK hastanesi), %11.3 (n= 53) ?niversite hastanesi, %4.7 (n= 22) g?ğ?s hastanesi, %3.4 (n= 16) asker hastanesi, %3 (n= 14) ?zel hastanede tanı konulmuştur (7).
Akciğer dışı t?berk?loz olgularının %0.3 (n= 1)'?ne VSD'de, %55.5 (n= 196)'ine ?niversite hastanelerinde, %18.7 (n= 68)?sine devlet hastanelerinde, %13.3 (n= 47)'?ne ?zel hastanelerde, %2 (n= 7)'sine g?ğ?s hastalıkları hastanelerinde, %6.8 (n= 34)'ine eğitim ve araştırma hastanelerinde, %1.4 (n= 3)'?ne? referans g?ğ?s hastalıkları eğitim ve araştırma hastanelerinde, %1.7 (n= 6)'sine asker hastanelerinde tanı konulduğunu tespit ettik. Eskişehir-Deliklitaş VSD'de Ocak 1990-Haziran 2000 tarihleri arasında kayıtlı akciğer dışı t?berk?lozlu 239 olgunun değerlendirildiği ?alışmada olguların %28.5 (n= 63)'i devlet hastaneleri, %25.1 (n= 57)'i ?niversite hastaneleri, %13 (n= 29)'?? VSD, %10.7 (n= 24)'si asker hastanesi, %9.4 (n= 21)'? SSK hastanesi, %7.6 (n= 17)'sı g?ğ?s hastanesi, %3.1 (n= 7)'i ?zel hekim, %2.6 (n= 6)'sı kurum hastanesinde tanı konulmuştur (8).
Tanı koyulan t?berk?loz hastaların %81.9 (n= 699)'una VSD'de, %7.7 (n= 46)'sine? ?niversite hastanelerinde, %4.3 (n= 37)'?ne g?ğ?s hastalıkları hastanelerinde t?berk?loz tedavisi başlanmıştır. İzmir Eşrefpaşa VSD'de Ocak 1997-Haziran 1998 d?neminde kayıtlı 229 t?berk?loz olgunun değerlendiği ?alışmada tedavi başlama yeri olarak %74'?nde g?ğ?s hastalıkları eğitim ve araştırma hastanesi, %7'sinde dispanser olarak tespit edilmiştir (4). İzmir Kahramanlar VSD'de 1998 yılında kayıtlı 171 t?berk?loz olgunun değerlendirildiği ?alışmada %78 (n= 134)'inin? hastanede tedavi başladıktan sonra dispansere başvurduğu tespit edilmiştir (5). 2001 yılında yapılan b?lge t?berk?loz toplantıları i?in derlenen 1999 yılı verilerle t?berk?loz hastalarının durumunu inceleyen ?alışmada hastaların tedavisini başlayan kurumlarda değerlendirildiğinde Antalya, Edirne, Denizli, İstanbul, Samsun ve Trabzon illerindeki toplam hastaların %74 (n= 6.378)'?n?n hastanelerde, %26 (n= 2.239)'sının VSD'lerde tedavisinin başlandığı tespit edilmiştir (9). Van VSD'lerinde Ocak 1999-Aralık 2003 tarihleri arasında takip edilen 645 t?berk?loz olgusunun değerlendirildiği ?alışmada ise tanı konup tedavi başlama yeri olarak ?niversite hastanesinin %32.9 ile ilk sırayı, %23.9 ile VSD'lerin ikinci sırayı, %22.6 ile devlet hastanesinin ???nc? sırayı aldığı tespit edilmiştir (10).
?alışmamızın sonu?larına g?re; akciğer t?berk?loz olgularının %83.6 (n= 419)'sına VSD'de, %4.6 (n= 23)'sına ?niversite hastanelerinde, %1.2 (n= 6)'sine devlet hastanelerinde, %6.6 (n= 33)'sına g?ğ?s hastalıkları hastanelerinde, %2 (n= 9)'sine referans g?ğ?s hastalıkları eğitim ve araştırma hastanelerinde tedavileri başlanmıştır. İstanbul'da 18 VSD'de 1995 yılında kayıtlı 2.525 yeni akciğer t?berk?lozu olgusunun değerlendirildiği ?alışmada olguların %71 (n= 1.791)'i? hastanede, %29 (n= 734)'u VSD'de tedavisi başlanmıştır (11). Eskişehir Deliklitaş VSD'de Ocak 1990-Haziran 2000 tarihleri arasında kayıtlı tedavisi tamamlanan 869 akciğer t?berk?loz olguların değerlendirildiği ?alışmada olguların %59.4 (n= 516)'? VSD'de, %15.9 (n= 138)'u g?ğ?s hastalıkları hastanesinde, %5.9 (n= 51)'u ?niversite hastanesi, %4 (n= 35)?? devlet hastanesi, %2.9 (n= 25)'u asker hastanesi, %2.6 (n= 23)'sı SSK hastanesi, %1.4 (n= 12)'? kurum hastanesi, %1.7 (n= 15)'si ?zel hekim tarafından tedavisi başlanmıştır (12).
Akciğer dışı t?berk?loz olgularının %79.3 (n= 280)'?ne VSD'de, %12.2 (n= 43)'sine ?niversite hastanelerinde, %57 (n= 20)'sine devlet hastanelerinde, %1.1 (n= 4)'ine ?zel hastanelerde ve g?ğ?s hastalıkları hastanelerinde tedavileri başlanmıştır.
SONU?
?alışmamızda t?berk?loz hastalarının hangi sağlık kurumunda tanı konulduğu ve tedaviye başlandığını tespit ettik. Farklı zaman aralığında, farklı illerde, farklı olgu tanımları ile yapılan dispanser ?alışmalarında VSD'lerde tanı koyma oranı %13-44.3 arasında; tedavi başlama %7-59.4 arasında değişmektedir. ?alışmamızda hastalarının %18.5'ine VSD'de, tanı konulmuştur;? tanı koyulan bu hastaların %81.9'una VSD'de t?berk?loz tedavisi başlanmıştır. ?alışmamızda tedavi başlamada y?ksek oranla VSD'nin ilk sırada olması VSD'lerin t?berk?loz kontrol programındaki ?nemini ve diğer merkezlerin de bu konudaki farkındalıklarının yeterli d?zeyde olduğunu g?stermektedir.
?IKAR ?ATIŞMASI
Bildirilmemiştir.
KAYNAKLAR
- ?zkara Ş. T?rkiye'de Verem Savaşı. In Ed. ?zkara Ş, Kılı?aslan Z.? T?berk?loz. T?rk Torkas Derneği Toraks Kitapları, 2010, İstanbul: 661-72.
- Musaonbaşıoğlu S, Yıldırım A, Mutlu SM, Baykal F. T?rkiye'de Verem Savaşı 2012 Raporu, Ankara: T?rkiye Halk Sağlığı Kurumu, 2013.
- T?berk?loz Tanı ve Tedavi Rehberi, Ankara: T?rkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, 2011.
- Kıter G, Coşkunol İ, Alptekin S. İzmir Eşrefpaşa Verem Savaş Dispanser'inde Ocak-1997-Haziran 1998 d?neminde kayıtlı t?berk?lozlu hastaların değerlendirilmesi. Tuberk Toraks 2000;48:333-9.
- ?ztop A, ?nsal İ, ?iftci E, ?akmak R. İzmir Kahramanlar VSD'de 1998 yılında kayıtlı t?berk?loz hastalarının değerlendirilmesi. Solunum Hastalıkları, 2003;14:117-24.
- Elbek O, Yardı AD, Uyar M, Tanrı?ver M, B?rek?i Ş, Dikensoy ?. Gaziantep 2 No'lu Verem Savaş Dispanseri'nin 2004 yılı izlem sonu?ları. Tuberk Toraks, 2006;54:341-8.
- Hacıevliyagil SS, Duran M, Mutlu LC, G?nen H, Şenoğlu A, Evliyaoğlu E, et al. Malatya Verem Savaş Dispanserlerinde izlenen akciğer t?berk?lozlu hastaların değerlendirilmesi. Solunum Hastalıkları, 2006;17:177-85.
- Kolsuz M, Ersoy S, Demircan N, Metintaş M, Erginel S, U?gun İ. Eskişehir-Deliklitaş Verem Savaş Dispanseri'nde İzlenen akciğer dışı t?berk?loz olgularının değerlendirilmesi. Toraks Dergisi 2003;4:25-32.
- ?zkara Ş, Kılı?aslan Z, ?zt?rk F, Seymenoğlu S, Erdoğan AR, Tellioğlu C, et al. B?lge verileriyle T?rkiye'de t?berk?loz. Toraks Dergisi 2002;3:178-87.
- ?zbay B, Sezgi C, Altın?z O, Sertoğullarından B, Tokg?z N. İlimizde 1999-2003 yılları arasında saptanan t?berk?loz olgularının değerlendirilmesi. Tuberk Toraks 2008;56:396-404.
- Karag?z T, Arda H, Erboran T, Kılı?aslan Z, ?ağlar E, Erem AR. İstanbul dispanserleri ?alışmalarının yeni akciğer t?berk?lozlu olguların tanı-tedavi ve takip işlemleri a?ısından değerlendirilmesi. Tuberk Toraks 2000;48:128-35.
- Kolsuz M, Ersoy M, K???kkebap?ı C, Metintaş M, U?gun İ, Erginel S. Eskişehir Deliklitaş Verem Savaş Dispanseri'nde kayıtlı akciğer t?berk?lozu olgularının değerlendirilmesi. Tuberk Toraks 2003;51:163-70.
Yazışma Adresi (Address for Correspondence)
Dr. Tarkan ?ZDEMİR
Elazığ İli Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği,
Elazığ - Turkey
e-mail: tabiptarkan@hotmail.com