RESEARCH ARTICLE
Doi: 10.5578/tt.7899
Tuberk Toraks 2014;62(3):183-190
T?berk?loz kontrol program? kapsam?nda il de?erlendirmesi
Tarkan ?ZDEM?R1, Mustafa H. T?RKKANI2, Leyla YILMAZ AYDIN3, ?i?dem BALCI4, Rabia DANACI BA?4,
Adem B?LG?N5
1 ?orum G???s Hastal?klar? Hastanesi, G???s Hastal?klar? B?l?m?, ?orum, T?rkiye
1 Department of Chest Diseases, Corum Chest Diseases Hospital, Corum, Turkey
2 Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon E?itim ve Ara?t?rma Hastanesi, Ankara, T?rkiye
2 Ankara Physical Therapy and Rehabilitation Training and Research Hospital, Ankara, Turkey
3 Abant ?zzet Baysal ?niversitesi T?p Fak?ltesi, G???s Hastal?klar? Anabilim Dal?, D?zce, T?rkiye
3 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Abant Izzet Baysal University, Duzce, Turkey
4 ?orum Verem Sava? Dispanseri, ?orum, T?rkiye
4 Corum Tuberculosis Dispensary, Corum, Turkey
5 ?orum Devlet Hastanesi, Sa?l?k M?d?rl???, ?orum, T?rkiye
5 Corum State Hospital, Health Board, Corum, Turkey
?ZET
T?berk?loz kontrol program? kapsam?nda il de?erlendirmesi
Giri?: Bu ?al??mada, ?orum ilinde t?berk?lozun durumunu ortaya ??karmak, t?berk?loz kontrol kapsam?nda il d?zeyinde y?r?t?len ?al??malar? analiz etmek, gelecekte dispanser ?al??malar?na ve t?berk?loz kontrol?ne katk? sa?lamak ama?lanm??t?r.
Materyal ve Metod: ?orum ilinde verem sava?? dispanserlerinde 2005-2010 y?llar? aras?nda takip ve tedavi edilen hasta kay?tlar? retrospektif olarak incelenmi?tir. Verilerin istatistiksel analizi SPSS 16.0 program? ile yap?lm??t?r.
Bulgular: Toplam 628 hastan?n %59.8 (n= 376)'i? erkek, %40.2 (n= 252)'si kad?nd?r. Hastalar?n %63.7 (n= 400)'si akci?er tutulumu, %36.3 (n= 228)'? akci?er d??? organ tutulumu g?stermi?tir. Yeni olgular?n oran? %93.5 (n= 587) iken ?nceden tedavi g?rm?? olgular?n oran? %6.5 (n= 41)'tir. Hastalar?n %0.7 (n= 4)'si ?ok ilaca diren?li olup ikinci grup ila? tedavisi alm??t?r. Akci?er t?berk?lozu olan 400 hastada yap?lan bakteriyolojik tetkikler incelendi?inde; mikroskop?????? i yap?lma oran? %85.5 (n= 334), mikroskopi pozitiflik oran? %44.5 (n= 178); k?lt?r yap?lma oran? %66 (n= 264), k?lt?r pozitiflik oran? %35 (n= 140); ila? duyarl?l?k testi yap?lma oran? ise %15 (n= 60) bulunmu?tur. Hastalar?n %49.7 (n= 312)'sine do?rudan g?zetimli tedavi sa?l?k personelince uygulanm??t?r. T?m t?berk?loz hastalar?nda tedavi ba?ar?s? %93.8 (n= 576) olarak tespit edilmi?tir.
Sonu?: T?berk?loz verileri ?orum'da ba?ar?l? bir kontrol program?n?n y?r?t?ld???n? g?stermektedir. Ancak t?berk?loz kontrol?nde eksikler bulunmaktad?r. Hastalar?n b?y?k ?o?unlu?unun gen? ya?ta olmas? bula??n devam etti?ini g?stermektedir. Akci?er t?berk?lozlu hastalarda mikroskopi, k?lt?r ve ila? duyarl?l?k testi yap?lma oranlar? d???k bulunmu?tur. Do?rudan g?zetimli tedavi uygulamalar? geli?tirilmelidir.
Anahtar kelimeler: T?berk?loz, kontrol
SUMMARY
Provincial assessment in the scope of the tuberculosis control program
Introduction: We aimed to expose the status of tuberculosis in Corum, to analyze the conducted studies about the tuberculosis control on provincial basis and contribute to future studies.
Materials and Methods: The records of the patients who were followed and treated between 2005 and 2010 at tuberculosis dispensary in Corum were respectively investigated. The statistical analyses of the data were completed as using SPSS 16.0.
Results: A total of 628 patients were enrolled in this study; 59.8% (n= 376) were male, 40.2% (n= 252) were female. The ratio of the pulmonary and the extrapulmonary involvement were detected as 63.7% (n= 400) and 36.3% (n= 228) respectively. The incidence of new cases was 93.5% (n= 587) whereas the percentage of previously treated cases was 6.5% (n= 41). The 0.7% (n= 4) percentage of the patients were multi-drug resistant therefore they had been treated with secondary group of drugs. 400 patients with pulmonary tuberculosis were investigated about the ratios of the following parameters; performed microscopic examination, the positivity of the microscopic examination, the performed culture examination, the positivity of the culture examination and the performed drug susceptibility test. According to this; the results were determined as 85.5% (n= 334), 44.5% (n= 178), 66% (n= 264), 35% (n= 140) and 15% (n= 60) respectively. Directly observed treatment was performed 49.7% (n= 312) of the patients by health care workers. The success of treatment for all patients with tuberculosis was determined as 93.8% (n= 576).
Conclusion: According to the data of our study, we can conclude that, although there were some deficiencies about control of tuberculosis, the conducted control program was successful in Corum. However; having a large number of young patients with tuberculosis proved that the transmission was still going on. Besides; the examined tests like microscopy, culture and drug susceptibility were found low in rates. The practices of directly observed treatment should provide to be improved.
Key words: Tuberculosis, control
G?R??
T?berk?loz, insanl?k tarihi kadar eski bir hastal?k olmas?na ra?men hala t?m d?nyada bir halk sa?l??? sorunu olarak ?nemini korumaktad?r. D?nya n?fusunun 1/3'?n?n t?berk?loz basili ile infekte oldu?u d???n?l?rse sorunun ciddiyeti tam olarak anla??lacakt?r (1). 2012 y?l?nda, yakla??k 8.6 milyon ki?ide t?berk?loz geli?mi? ve 1.3 milyon (320.000'i HIV pozitif) ki?i bu hastal?ktan ?lm??t?r. T?berk?loz ?l?mlerinin bir?o?unun ?nlenebilir oldu?u g?z ?n?ne al?nd???nda bu durum kabul edilmez b?y?kl?ktedir (2).
T?berk?loz kontrol? i?in altyap?, organizasyon, insan kayna??, b?t?e, program ve stratejik plan?n olmas? gereklidir. Ayr?ca, t?berk?loz epidemiyolojik karakteri gere?i k?sa vadede ortadan kald?r?labilecek bir hastal?k de?ildir. T?berk?loz hastalar?n?n tan?, tedavi ve takibindeki yetersizlik, toplum sa?l??? i?in ?nemli sorunlara yol a?ar. Bundan dolay? t?berk?lozla m?cadele uzun soluklu, b?t?nl?kl? ve iyi i?leyen bir kontrol program? gerektirmektedir.
T?berk?lozla etkin m?cadele edilebilmesi i?in bu hastal???n g?r?ld??? ya? gruplar?, s?k rastland??? b?lgeler, hastalar?n sosyoekonomik durumlar? gibi epidemiyolojik ?zelliklerin iyi bilinmesi gerekmektedir. T?berk?lozun toplumdaki durumunu bilmek, bu hastal?kla etkin bir m?cadele yap?lmas?n? sa?lamaktad?r.
D?nyada t?berk?loz kontrol? i?in D?nya Sa?l?k ?rg?t? (DS?) taraf?ndan k?resel bir kontrol program?, T?rkiye'de de ayn? standartlarda ve paralelde bir t?berk?loz kontrol program? uygulanmaktad?r (3).
T?rkiye'de t?berk?loz kontrol program?nda u? birim verem sava?? dispanserleridir. Verem sava?? dispanserleri t?berk?loz kontrol program?n?n ?nemli bir birimidir. Dispanserler; tan?, tedavi, takip, hasta bildirimi, kay?t, istatistik, ba????klama, tarama, ila? ikmali, e?itim, propaganda faaliyetleri, koordinasyon ve dan??manl?k hizmetlerini y?r?ten sa?l?k kurumlar?d?r. Dispanser ?al??malar?n?n de?erlendirilmesi ?nem ta??maktad?r.
Bu ?al??mada; ?orum ili dispanserlerine 2005-2010 y?llar? aras?nda kay?tl? t?berk?loz olgular?n?n ?zelliklerini ve t?berk?loz kontrol kapsam?nda yap?lan ?al??malar? de?erlendirerek il d?zeyinde t?berk?loz hastal???n?n durumunu ortaya ??karmak, t?berk?loz kontrol kapsam?nda il d?zeyinde y?r?t?len ?al??malar? analiz etmek, gelecekte dispanser ?al??malar?na ve t?berk?loz kontrol?ne katk? sa?lamak ama?lanm??t?r.
MATERYAL ve Metod
?orum ilinde verem sava?? dispanserlerinde 2005-2010 y?llar? aras?nda takip ve tedavi edilen 628 hasta kay?tlar? retrospektif olarak incelenmi?tir. 2007 y?l?nda ?skilip Verem Sava?? Dispanseri, 2008 y?l?nda Sungurlu Verem Sava?? Dispanseri birinci basama?a entegre edilmi?tir (4,5). Bu dispanserlerin hasta dosyalar? ?orum Merkez Verem Sava?? Dispanseri'ne aktar?lm??t?r. ?al??mam?za bu dispanserlerin hastalar? dahil edilmi?tir. Dolay?s?yla ?al??mada yer alan hastalar ?orum ilinin genelini temsil etmektedir. Verilerin istatistiksel analizi SPSS 16.0 program? ile yap?lm??t?r.
BULGULAR
Hastalar?n %59.8 (n= 376)'i? erkek, %40.2 (n= 252)'si kad?nd?r, erkek/kad?n oran? 1.5'tir (Tablo 1).
Hastalar?n %16.6 (n= 104)'s? okuryazar de?ildi, %13.4 (n= 84)'? lise ve ?st? okul mezunuydu. Hastalar?n %73.2 (n= 460)'si evliydi.
Hastalar?n %95.7 (n= 601)'si ?ikayet nedeniyle doktora ba?vurma sonras?, %2.9 (n= 18)'u temasl? muayenesi s?ras?nda, %1.4 (n= 9)'? rapor ba?vurusu sonras? tan? alm??t?r.
Hastalar?n %63.7 (n= 400)'si akci?er tutulumu, %36.3 (n= 228)'? akci?er d??? organ tutulumu g?stermi?tir (Tablo 2).
2005-2010 y?llar? aras?nda dispansere kay?tl? hastalar?n ya? gruplar?na g?re da??l?m? Tablo 3'te yer almaktad?r.
Toplam 628 hastada yeni olgular?n oran? %93.5 (n= 587) iken ?nceden tedavi g?rm?? olgular?n oran? %6.5 (n= 41)'tir. ?nceden tedavi g?rm?? olgular?n toplam hasta i?indeki oranlar?; %5.7 (n= 36) n?ks, %0.8 (n= 5) tedaviyi terkten d?nen olgudur. Tedavi ba?ar?s?zl???ndan gelen, kronik ve bilinmeyen olgu tespit edilmemi?tir (Tablo 4).
Hastalar?n %0.7 (n= 4)'si ?ok ilaca diren?li olup ikinci grup ila? tedavi alm??t?r.
Akci?er t?berk?lozu olan 400 hastada yap?lan bakteriyolojik tetkikler incelendi?inde; mikroskopi yap?lma oran? %85.5 (n= 334), mikroskopi pozitiflik oran? %44.5 (n= 178); k?lt?r yap?lma oran? %66 (n= 264), k?lt?r pozitiflik oran? %35 (n= 140); ila? duyarl?l?k testi yap?lma oran? ise %15 (n= 60) bulunmu?tur. Y?llar i?erisinde yayma yap?lma oran?nda dalgalanmalar, k?lt?r yap?lma oran?nda azalma ya?anm??t?r (Tablo 5).
Hastalar?n %95.4 (n= 559)'?nde standart tedavi rejimleri, %4.6 (n= 69)'s?nda ila? yan etkisi ve doktor tercihi nedeniyle farkl? tedavi rejimleri uygulanm??t?r.
Hastalar?n %49.7 (n= 312)'sine DGT, sa?l?k personeli, %2.8 (n= 18)'ine di?er kamu g?revlileri, %32.5 (n= 204)'ine hane halk? taraf?ndan uygulanm??. Hastalar?n %15 (n= 94)'ine DGT uygulanmam??t?r.
Verem sava?? dispanserine kaydedilen hastalardan toplam 14'?n?n daha sonraki s?re?lerde t?berk?loz olmad??? anla??lm??t?r. T?m t?berk?loz hastalar?nda tedavi ba?ar?s? %93.8 (n= 576) olarak tespit edilmi?tir. ?l?m oran? t?m hastalarda %4.2 (n= 26) olarak saptanm??t?r. Y?llara g?re tedavi sonu?lar? incelendi?inde tedavi ba?ar?s?n?n y?ksek oldu?u (2005 y?l?nda %92.1, 2006 y?l?nda %89.9, 2007 y?l?nda %96.3, 2008 y?l?nda %94.2, 2009 y?l?nda %93.2, 2010 y?l?nda %97.8) g?r?lmektedir (Tablo 6).
Yayma pozitif akci?er t?berk?lozu olgular?nda k?r oran?; %60.1 (n= 107), tedavi ba?ar?s? (k?r + tedavi tamamlama) oranlar? ise; %93.8 (n= 167), tedavi terk %1.7 (n= 3), ?l?m %4.5 (n= 8)'tir (Tablo 7).
?orum, T?rkiye genelinden daha d???k t?berk?loz olgu h?z?na sahiptir (Tablo 8) (7).
TARTI?MA
T?rkiye'de t?berk?loz kontrol program?ndan T?rkiye Halk Sa?l??? Kurumu'na ba?l? T?berk?loz Daire Ba?kanl??? sorumludur (6).
T?rkiye'de dispanserler, Stop TB Stratejisi ve Uluslararas? T?berk?loz Bak?m Standartlar? (UTBS) esas alarak, her bireyin ya da hastan?n en iyi korunma ?nlemlerinden, tan? ve tedaviden yararlanmas?n? sa?layacak ana faaliyetleri kendisi ya da di?er kurumlar?nda kat?l?m? ile yapar. Dispanser say?s? her ilde en az bir tane olmak ?zere belirlenir. ?ldeki ya da dispanser b?lgesindeki olgu h?z?na g?re yakla??k her 500.000 n?fusa bir adet olan dispanser say?s? azalt?labilir ya da art?r?labilir. T?berk?loz kontrol hizmetlerin sunulabilmesi i?in dispanserde her 100 hasta i?in en az bir hekim ve en az iki hem?irenin ?al??mas? sa?lan?r. Personel hareketlerini en aza indirecek ?nlemler al?n?r. Dispanser hekimlerinin sertifikal? e?itim program?na kat?lmas? sa?lan?r (3).
Bir verem sava?? dispanseri; t?berk?loz hastas?nda erken ve bakteriyoloji esasl? tan? koyulmas?n?, hastan?n bildirimini, aile bireyleri ve yak?n temasl?lar?n?n taranmas?n? ve gerekiyorsa koruyucu tedavisi verilmesini; tedavi ba?lang?c?nda ila? duyarl?l?k testlerinin yap?lmas?n?; hastaya standart/do?ru tedavi rejiminin ba?lanmas?n?; tedavinin klinik ve radyolojik bulgular yan?nda bakteriyolojik takibini; tedavisi s?resince b?t?n ila? dozlar?n?n g?zetimli olarak i?irilmesinin sa?lanmas?n?; tedaviyi s?rd?ren kurumlar aras?nda hastan?n naklinin uygun bir ?ekilde yap?lmas?n? ve tedavinin tamamlanmas?n? sa?lar. Ayr?ca, y?l boyunca halk? t?berk?loz konusunda ayd?nlatma ve bilgilendirme g?revinde de bulunur.
?orum il merkezinde bir verem sava?? dispanseri yer almaktad?r (7). 2007 y?l?nda ?skilip ?l?esi Verem Sava?? Dispanseri, 2008 y?l?nda Sungurlu ?l?esi Verem Sava?? Dispanseri birinci basama?a entegre edilmi?tir (4,5). ?orum il merkezinde g???s hastal?klar? hastanesi ve devlet hastanesi bulunmaktad?r. On ?? il?esinden yedisinde devlet hastanesi yer almaktad?r (8). ?orum G???s Hastal?klar? Hastanesi'nin 2011 y?l? sonu itibariyle 159 toplam hasta yata??n?n sekizi t?berk?loz hasta yata??d?r (7).
Be? y?l i?erisinde saptanan t?berk?loz hastalar?n cinsiyet da??l?m? T?rkiye geneli ile benzerdir; saptanan bu hastalar?n %59.8'i ve T?rkiye genelinde hastalar?n %59.5'i erkektir (7). T?berk?lozun erkeklerde daha ?ok saptanmas?n?n nedeni, erkeklerin sosyal faaliyetler i?inde daha fazla bulunmas? olarak a??klanabilir.
Be? y?l i?erisinde saptanan hastalar?n %63.7'si akci?er tutulumu, %36.3'? akci?er d??? organ tutulumu g?stermi?tir. ?lke genelinde 2010 y?l?nda hastalar?n %61.1'i akci?er tutulumu, %35.1'i akci?er d??? organ tutulumu g?stermi?tir (7).
T?berk?lozun gen? ya? grubunda fazla olmas? bula?man?n s?rd???n? g?sterir. Ya?l? n?fusta hastal???n fazla olmas? ise ge?mi?teki salg?n?n etkisiyle infekte olmu? insanlar?n ya?lan?nca hastaland???n? g?sterir (9). T?berk?lozun kontrol alt?na al?nma g?stergelerinden birisi yo?unla?t??? ya? grubunun giderek ileri ya?lara ta??nmas?d?r (10). Geli?mi? ?lkelerin aksine t?berk?loz kontrol?n?n yeterli olmamas? nedeniyle insidans?n?n y?ksek oldu?u b?lgelerde hastal???n gen? ya? grubunu etkiledi?i g?r?lmektedir (11).
2005-2010 y?llar? aras?ndaki t?berk?loz hastalar?n?n ya? gruplar?na g?re olgu h?zlar? incelendi?inde, hastalar?n b?y?k ?o?unlu?unun gen? ya?ta oldu?u g?r?lmektedir (?ekil 1). Bunun nedeni n?fusun b?y?k k?sm?n?n gen? olmas?ndan kaynaklanabilir (12). Ya? gruplar?na g?re olgu h?zlar? grafi?ine bak?ld???nda 15-24 ya? grubunda ani art???n oldu?u, sonraki ya? gruplar?nda dalgalanmalarla birlikte art???n devam etti?i g?r?lmektedir. ?zellikle 2005 y?l? olgu h?z? iyi kontrol program? uygulayan, insidans? d???k ve hastal???n ileri ya?larda g?r?ld??? ?lkelerle, y?ksek insidansl? ve hastal???n gen? eri?kinlerde g?r?ld??? ?lkeler aras?nda bir konuma benzemektedir. Bu durum, ?orum'da hem t?berk?loz salg?n?n?n k?smen s?rd???n? hem de ya?l?larda art?? nedeniyle t?berk?loz kontrol?nde belirli bir ba?ar? oldu?unu ve bir ge?i? d?nemi ya?and???n? g?stermektedir. 2010 y?l?nda di?er y?llardan farkl? olarak olgu h?z?nda ani art?? 25-34 ya? grubuna kaym??t?r. ?lke genelinde 2010 y?l? hastalar? olgu h?z?n?n ya? gruplar?na da??l?m? incelendi?inde, 15-24 ya? grubundan ba?layarak y?kseldi?i, 65 ve ?zeri ya?larda en y?ksek d?zeye ula?t??? g?r?lmektedir (7).
Toplam 628 hastada yeni olgular?n oran? %93.5 iken ?nceden tedavi g?rm?? olgular?n oran? %6.5'tir. ?nceden tedavi g?rm?? olgular?n toplam hasta i?indeki oranlar?; %5.7 n?ks, %0.8 tedaviyi terkten d?nen olgudur. Tedavi ba?ar?s?zl???ndan gelen, kronik ve bilinmeyen olgu tespit edilmemi?tir. ?lke genelinde ise 2010 y?l?nda toplam 16.551 hastada yeni olgular?n oran? %91.7 iken ?nceden tedavi g?rm?? olgular?n oran? %8.3; ?nceden tedavi g?rm?? olgular?n toplam hasta i?indeki oranlar?; % 6.5 n?ks, %1.1 tedaviyi terkten d?nen, %0.5 tedavi ba?ar?s?zl???ndan gelen ve %0.2 kronik olgudur (7). Tedavi ba?ar?s?zl???ndan gelen ve kronik olgular?n bulunmamas?, ?ok ilaca diren?li hasta say?s?n?n d???k olmas?ndan dolay? ?orum ilinde ba?ar?l? bir program?n y?r?t?ld??? d???nmekteyiz.
T?berk?loz bir infeksiyon hastal???d?r. T?berk?lozun tan?s? bakteriyolojiktir. T?berk?loz hastalar?na tan?y? bakteriyolojik olarak koyulmaya ?al???lmal?d?r. Yayma mikroskopisi yap?lan her materyali k?lt?re ekilmeli ve k?lt?rde ?reyen ilk materyalde ila? duyarl?l?k testi yap?lmal?d?r (3). Akci?er t?berk?lozu 400 hastada yap?lan bakteriyolojik tetkikler incelendi?inde; mikroskopi yap?lma oran? %85.5, mikroskopi pozitiflik oran? %44.5; k?lt?r yap?lma oran? %66; k?lt?r pozitiflik oran? %35; ila? duyarl?l?k testi yap?lma oran? ise %15 bulunmu?tur. ?l d?zeyinde bakteriyolojik tan? koymadaki bu eksiklikler giderilmelidir. T?berk?loz hastalar?n?n tan?s?n? bakteriyolojik olarak koymak i?in 24 saat i?inde mikroskobi sonucunun verildi?i, mikroskobi yap?lan her materyalin k?lt?re ekildi?i, k?lt?rde ?reme olan materyallerin duyarl?l?k testi yap?ld??? yap? olu?turulmal?d?r. ?lke geneli de?erlendirildi?inde; 2008 y?l? kay?tl? akci?er t?berk?loz hastalar?nda y?l?nda bakteriyolojik tetkiklerden mikroskopi yap?lma oran? %89.1, mikroskopi pozitiflik oran? %63; k?lt?r yap?lma oran? %62.8, k?lt?r pozitiflik oran? %51.1; ila? duyarl?l?k testi yap?lma oran? %26.9'dur (13).
2003 y?l?nda "T?rkiye'de T?berk?lozun Kontrol? ??in Ba?vuru Kitab?" yay?mlanm??t?r. Bu kitap, t?m sa?l?k kurum ve kurulu?lar?nda ?al??an hekimler i?in bir ba?vuru kayna?? olmu?tur. Bu ba?vuru kitab?, ?lke genelinde tan?, tedavi ve takip konusunda standard?n olu?mas?n? sa?lam??t?r. Kontrol program?n?n kontrol?n? bozan farkl? uygulamalara son verilmesini sa?layarak t?m birimleri ayn? bilin?, standartlar ve disiplinle koordinasyon halinde ?al??maya sevk etmi?tir. Bu durumun yans?mas? olarak 5 y?l i?erisinde saptanan t?berk?loz, hastalar?n %95.4'?nde standart tedavi rejimleri, %4.6's?nda ila? yan etkisi ve doktor tercihi nedeniyle farkl? tedavi rejimleri uygulanm??t?r.
Hastalar?n %85'ine DGT uygulanm??t?r. DGT uygulamalar? geli?tirilmeli, kalitesi art?r?lmal?d?r. Hane halk? ile yap?lan DGT oranlar? azalt?larak sa?l?k g?revlileri taraf?ndan yap?lan DGT oranlar? art?r?lmal?d?r. DGT uygulamas?n? daha net de?erlendirmek i?in hastalarla birebir anket uygulayarak geni? kapsaml? saha ara?t?rmas? yap?lmas? gerekti?ini d???nmekteyiz.
T?berk?loz hastalar?n? iyile?tirmek, ya?am kalitesini art?rmak ve ?retkenliklerini sa?lamak; aktif t?berk?loz hastal??? ya da ge? etkilerinden dolay? hastan?n ?l?m?n? ?nlemek ama?lanmal?d?r. Saptanan her bir t?berk?loz hastas?n?n k?r ya da tedavi ba?ar?s? sa?lanana kadar tedavisi izlenmelidir (3). 2005-2010 y?llar?ndaki t?m t?berk?loz hastalar?nda tedavi ba?ar?s? %93.8, ?l?m oran? %4.2 olarak saptanm??t?r. Y?llara g?re tedavi sonu?lar? incelendi?inde tedavi ba?ar?s?n?n y?ksek oldu?u g?r?lmektedir. ?lke geneli de?erlendirildi?inde; verem sava?? dispanserlerine 2009 y?l?nda kaydedilen t?m t?berk?loz hastalar?nda tedavi ba?ar?s? %89.7, ?l?m oran? %3.1 olarak saptanm??t?r (7).
2005-2010 y?llar?ndaki yayma pozitif akci?er t?berk?lozu olgular?nda k?r oran? %60.1; tedavi ba?ar?s? (k?r + tedavi tamamlama) oran? %93.8'dir. ?lke geneli de?erlendirildi?inde; dispanserlere 2009 y?l?nda kaydedilen yayma pozitif akci?er t?berk?lozu olgular?nda k?r oran? %58.5, tedavi ba?ar?s? oran? %88.5'tir (7).
?al??mam?z?n baz? s?n?rl?l?klar? bulunmaktad?r. ?al??ma retrospektif yap?ld???ndan y?llar i?inde sa?l?k personeli ve dispanser de?i?ikliklerinin veri de?i?ikliklerine etkileri net olarak belirlenememi?tir. DGT verileri dispanser kay?tlar?na g?re verilmi?tir. ?zellikle sa?l?k personeli taraf?ndan yap?lmayan DGT uygulamalar?n?n g?venilirli?i kesin de?ildir. Hastalarla birebir anket uygulayarak geni? kapsaml? saha ara?t?rmas? yap?lmas? gerekti?ini d???nmekteyiz.
SONU?
Y?llar i?erisinde olgu say?s?n?n ve olgu h?z?n?n azalmas?, tedavi ba?ar?s?zl???ndan gelen ve kronik olgular?n bulunmamas?, ?ok ilaca diren?li hasta say?s?n?n d???k olmas?, tedavi ba?ar?s?n?n y?ksek olmas? ?orum'da ba?ar?l? t?berk?loz kontrol program? y?r?t?ld???n? g?stermektedir. Ancak kontrol program?nda eksiklik bulunmaktad?r. Hastalar?n b?y?k ?o?unlu?unun gen? ya?ta olmas? bula??n devam etti?ini g?stermektedir. Akci?er t?berk?lozu hastalarda yap?lan bakteriyolojik tetkikler incelendi?inde; mikroskopi, k?lt?r ve ila? duyarl?l?k testi yap?lma oranlar? d???k bulunmu?tur. ?l d?zeyinde bakteriyolojik tan? koymada ki bu d???kl?k giderilmeli, tan? ve tedavi takibinde bakteriyolojik y?ntemlerden yeterince yararlan?lmal?d?r. DGT uygulamalar? geli?tirilmelidir. Hane halk? ile yap?lan DGT oranlar? azalt?larak sa?l?k g?revlileri taraf?ndan yap?lan DGT oranlar? art?r?lmal?d?r. DGT uygulamas?n? daha net de?erlendirmek i?in geni? kapsaml? saha ara?t?rmas? yap?lmal?d?r. T?berk?loz kontrol?n?n daha ileriye g?t?r?lebilmesi i?in t?m dispanserlerde belirli ve ayn? standartlarda faaliyetlerin y?r?t?lmesi gerekti?ini d???nmekteyiz.
?IKAR ?ATI?MASI
Bildirilmemi?tir.
KAYNAKLAR
- World Health Organization: Treatment of Tuberculosis. Guidelines for National Programmes. Geneva, 1997.
- World Health Organization. Global tuberculosis report 2013. Geneva, Switzerland: WHO, 2013.
- T?berk?loz Tan? ve Tedavi Rehberi, Ankara: T. C. Sa?l?k Bakanl???, 2011.
- G?m??l? F, ?zkara ?, ?zkan S, Baykal F, G?ll? ?. T?rkiye'de Verem Sava?? 2008 Raporu, Ankara: T?rkiye Cumhuriyeti Sa?l?k Bakanl???, 2008.
- Bozkurt H, T?rkkan? MH, Musaonba??o?lu S, G?ll? ?, Baykal F, Hasano?lu HC, ?zkara ?. T?rkiye'de Verem Sava?? 2009 Raporu, Ankara: T?rkiye Cumhuriyeti Sa?l?k Bakanl???, 2009.
- http://www.thsk.saglik.gov.tr Eri?im tarihi:11 Mart 2014.
- Musaonba??o?lu S, Y?ld?r?m A, Mutlu SM, Baykal F. T?rkiye'de Verem Sava?? 2012 Raporu, Ankara: T?rkiye Halk Sa?l??? Kurumu, 2013.
- http://www.corumkhb.gov.tr Eri?im tarihi: 11 Mart 2012.
- ?zkara ?. T?rkiye'de T?berk?loz Epidemiyolojisi. ?zkara ?, K?l??aslan Z (edit?rler). T?berk?loz. ?stanbul: Toraks Kitaplar? 2010:36-47.
- Ko? HA, Karag?z T. T?berk?lozda epidemiyolojik ?l??tler ve ya? gruplar? analizi. Solunum Hastal?klar? 1997;8:621-34.
- Dye C. Global epidemiology of tuberculosis. Lancet 2006;367:938-40.
- http://www.tuik.gov.tr Eri?im tarihi:10 Mart 2014.
- Bozkurt H, T?rkkan? MH, Musaonba??o?lu S, Y?ld?r?m A, Baykal F, ?zkara ?. T?rkiye'de Verem Sava?? 2010 Raporu, Ankara: T?rkiye Cumhuriyeti Sa?l?k Bakanl???, 2010.
Yaz??ma Adresi (Address for Correspondence)
Dr. Tarkan ?ZDEM?R
Elaz?? Kamu Hastaneleri Birli?i,
ELAZI? - TURKEY
e-mail: tabiptarkan@hotmail.com