Yazd?r

KL?N?K ?ALI?MA
RESEARC ARTICLE

Doi: 10.5578/tt.6132
Tuberk Toraks 2014;62(2):101-107

Geli? Tarihi/Received: 13.08.2013 • Kabul Edili? Tarihi/Accepted: 17.11.2013

?zmir halk?n?n t?t?n kullanma ?zelliklerinin belirlenmesi

Pakize Ay?e TURAN1, G?l ERG?R2, Onur TURAN1, Sinem DO?ANAY2, O?uz KILIN?1

1 Dokuz Eyl?l ?niversitesi T?p Fak?ltesi, G???s Hastal?klar? Anabilim Dal?, ?zmir, T?rkiye

1 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Dokuz Eylul University, Izmir, Turkey

2 Dokuz Eyl?l ?niversitesi T?p Fak?ltesi, Halk Sa?l??? Anabilim Dal?, ?zmir, T?rkiye

2 Department of Public Health, Faculty of Medicine, Dokuz Eylul University, Izmir, Turkey

?ZET

?zmir halk?n?n t?t?n kullanma ?zelliklerinin belirlenmesi

Giri?: Bu ?al??mada; ?zmir halk?n?n t?t?n ve sigara d??? t?t?n kullan?m?n?n ve ilgili demografik bilgilerinin, pasif maruziyet ?zelliklerinin belirlenmesi ama?lanm??t?r.

Materyal ve Metod: ?zmir n?fusunu ?rnekleyece?i d???n?len toplam 600 hane T?rkiye ?statistik Kurumu taraf?ndan, iki a?amal? sistematik k?me ?rneklemesi yoluyla se?ildi. Hanelerde 47 soruluk anket ?al??mas? ger?ekle?tirildi.

Bulgular: Kat?l?mc?lar?n %53.7'si kad?n, %46.3'? erkek olup ya? ortalamas? 41.5 ? 15.6 idi. Sigara i?mekte olan 232 (%39), hi? i?memi? 257 (%42) ve sigaray? b?rakm?? 111(%19)? ki?i bulunmaktayd?. Ortalama sigaraya ba?lama ya?? 18.7 ? 6.6 olarak bulundu; erkeklerde kad?nlara g?re sigaraya ba?lama ya?? istatistiksel a??dan daha erken olarak tespit edildi (p= 0.0001). Sigara d??? t?t?n ?r?nleri %10.7 oran?nda kullan?l?yordu. Kad?nlarda sigara b?rakabilme durumu erkeklere g?re anlaml? olarak daha fazlayd? (p= 0.006). Sigara i?mekte olanlar?n %70.7'si sigaray? b?rakmay? d???n?yordu.

Sonu?: ?zmir halk?nda sigara i?me prevalans? T?rkiye ortalamas?ndan y?ksekti. Sigaraya ba?lama ya?? 18'in alt?nda bulunmu?tu. T?t?n end?strisinin temel hedeflerinden olan 18 ya??n alt?ndaki ki?ilere, ?zellikle kad?nlara, sigara ba??ml?l??? kazand?rmak hedefini engellemek i?in gerekli ?al??malar y?r?t?lmelidir. Sigara d??? t?t?n ?r?n? kullan?m?, ba?ta nargile olmak ?zere, en s?k erkeklerde, e?itim d?zeyi y?ksek ve 35 ya? alt? pop?lasyonda giderek artmakta olan bir sorun te?kil etmektedir. Kat?l?mc?lar?n ?o?unlu?unun, sigara duman?ndan korunma hakk?n? ve pasif maruziyetin zararlar?n? bilmesine ra?men, ?zel m?lkiyetlerde ?zellikle ?ocuklar?n halen y?ksek oranda ?evresel t?t?n duman?na maruz kal?yor olmas? olduk?a d???nd?r?c? ve ?nlem al?nmas? gereken bir durumdur. Sigara i?icilerinin b?y?k ?o?unlu?u sigaray? b?rakmak istemekte ve t?bbi hizmet verilecek olsa bundan faydalanmay? d???nmektedir. Bu durumdan hareketle, sigaray? b?rakmay? d???nen ki?ilerin medikal tedavi alabilece?i polikliniklere y?nlendirilmesi ve bilimselli?i kan?tlanm?? y?ntemlerin kullan?m?n?n art?r?lmas?yla beraber b?rakma oranlar?n?n art?r?labilece?i d???ncesindeyiz.

Anahtar kelimeler: T?t?n kullan?m?, pasif maruziyet

SUMMARY

Smoking related behaviours in Izmir

Introduction: The aim of the study is to determine the people's smoking related behaviours, using tobacco products except cigarette and characteristics about second hand smoke in Izmir.

Materials and Methods: Questionnaire including 47 questions was performed to 600 people, who were selected by Turkey Statistics Instutition to present population of Izmir.

Results: 53.7% of participants were female and 46.3% was male; the mean age was 41.5 ? 15.6. 232 (39%) were smoking, 257 (42%) never smoked and 111 (19%) quited smoking. The average age for a new smoker is 18.7 ? 6.6; men start smoking earlier than women statistically (p= 0.0001). 10.7% of participants were using tobacco products except cigarette. The smoke cessation percentage of women was statistically significantly higher than men(p= 0.006). 70.7% of active smokers were thinking about quitting.

Conclusion: The frequency of smoking was higher than Turkey's avarage in Izmir. The mean age of starting smoking was below 18. There must be extra effort for preventing women and under 18 age who are the targets of tobacco industry from smoking. Use of tobacco products except cigarette, especially water pipe may be an emerging problem for men, high education level and under age of 35 population. Although most of the participants know about their rights of protection from smoke and the harms of second hand smoke, it is worrying to see that children have to face second hand smoke in special ownerships. Most of the smokers think to quit smoking and use medical methods for quitting. The people who think about quitting should be guided to smoking cessation clinics; by this way, the more we use scientific methods for quitting, the more we get high quit rates of smoking.

Key words: Smoking, second hand smoke

G?R??

Sigara, ?nlenebilir hastal?klar?n ve erken geli?en ?l?mlerin t?m d?nyadaki en s?k nedenidir. Sigara ba??ml?l??? D?nya Sa?l?k ?rg?t? (DS?)'n?n s?n?fland?rmas?nda en ?nemli ?nlenebilir hastal?k nedeni olarak tan?mlanmaktad?r. Sigaraya ba?l? olarak her y?l t?m d?nyada yakla??k 5 milyon insan hayat?n? kaybetmekte olup, sigaraya ba?l? ?l?mler t?m erken ?l?mlerin be?te birini olu?turmaktad?r (1). ?lkemizde ise Sa?l?k Bakanl??? verilerine g?re y?lda 100.000 ki?i sigara ve sigaraya ba?l? meydana gelen hastal?klar sebebiyle ?lmektedir (2).

Y?llar i?erisinde, sigara t?ketiminin geli?mi? ?lkelerde azald???, az geli?mi? ve ?lkemizin de i?inde bulundu?u geli?mekte olan ?lkelerde ise artmaya devam etti?i g?zlenmektedir (1). Yap?lan bir ara?t?rmaya g?re, T?rkiye'de 18 ya? ve ?zerinde sigara i?me s?kl??? %32.1 gibi y?ksek bir oranda bulunmu?tur (3).

Sigara, ba?ta solunum ve kalp-damar sistemi olmak ?zere, ?rogenital, sinir, kas-iskelet, hematolojik ve imm?n sistem ?zerinde de ?nemli hasarlar olu?turmaktad?r. T?m olumsuz etkilerinin bilinmesine ra?men sigara kullan?m?n?n ?zellikle gen? n?fusu etkisi alt?na alarak yayg?nla?maya devam etti?i g?zlenmektedir.

Bu ?al??mada; ?zmir halk?n?n sigara ve sigara d??? t?t?n kullan?m al??kanl?klar?n?n saptanmas? ve bu de?i?ikliklerde rol oynayan etkenlerin ortaya konulmas?, ?evresel t?t?n duman? maruziyeti boyutunun de?erlendirilmesi ama?lanm??t?r.

MATERYAL ve METOD

Ara?t?rman?n tahmin d?zeyi ?zmir il merkezi d?zeyinde tahmin verecek ?ekilde belirlenmi?tir. Ara?t?rmada hedeflenen ?rneklemi, ?zmir halk?n? temsil eden ve ?zmir il merkezini olu?turan 10 metropol il?e merkezi (Bal?ova, Bayrakl?, Bornova, Buca, ?i?li, Gaziemir, Karaba?lar, Kar??yaka, Konak, Narl?dere) meydana getirmektedir. T?rkiye'de sigara i?me prevalans? yakla??k %30 olarak kabul edildi?inde ?zmir n?fusunu %5'lik bir hata pay?yla ?rnekleyebilece?i d???n?len toplam 600 haneye ula??lmas? hedeflenmi?tir.

T?rkiye ?statistik Kurumu (T??K) taraf?ndan ?zmir'i temsil eden 10 metropol il?eden, iki a?amal? sistematik k?me ?rneklemesi yoluyla 600 hane se?ilmi?tir. ?al??maya dahil edilen 600 hanenin il?elere g?re da??l?m?, her il?enin n?fusunun ?zmir il n?fusuna oran? do?rultusunda hesaplanm??t?r. Kurumsal n?fus olarak tan?mlanan okul, yurt, otel, ?ocuk yuvas?, huzurevi, hastane ve hapishanede bulunanlar ile k??la ve ordu evlerinde ikamet edenler kapsanmam??t?r.

Ara?t?rman?n ?rnekleme y?ntemi iki a?amal? tabakal? k?me ?rneklemesidir. Birinci a?amada ortalama 100 haneden olu?an k?meler (bloklar) olu?turmu?tur. K?melerin olu?turulmas?nda Ulusal Adres Veri Taban? (UAVT) adresleri kullan?lm??t?r. K?meler, k?me i?erisinde bulunan adres say?lar? dikkate al?narak b?y?kl???ne orant?l? olarak se?ilmi?tir. Toplamda 60 ?rnek k?me belirlenmi?tir. ?kinci a?amay? ise, ?rne?e ??kan k?melerden se?ilen adresler olu?turmu?tur. Adreslerin se?iminde sistematik se?im y?ntemi kullan?lm??t?r. Yerle?im yerlerine ait ?rnek k?melerin her birisinden 10 adres se?ilmi?tir. Ayr?ca, her bir ?rnek adres i?in iki adet ikame adres belirlenmi?tir.

Ara?t?rman?n ?rneklem ?al??mas?nda adres ?er?evesini 2007 y?l?nda tamamlanan "Adrese Dayal? N?fus Kay?t Sistemi"ne altl?k olu?turan ve ?ubat 2011 tarihli g?ncel UAVT'de bulunan adresler olu?turmu?tur. ?er?eveye alt detay kodunda "Dolu Konut", "Bo? Konut" ve "Kap?c? Dairesi" olarak belirtilen adreslerden adrese dayal? n?fus kay?t sisteminde en az bir fert e?le?mi? adresler dahil edilmi?tir.

Ankette 47 soru yer almaktad?r (Ek 1,2). ?lk 6 soru ki?isel sosyodemografik bilgiler, 8-13. sorular Fagerstr?m Nikotin Ba??ml?l?k ?l?e?i (FNB?)'nin ?l??lmesine y?nelik, geri kalan sorular ise yasa hakk?ndaki g?r??ler ve yasa sonras?nda geli?en davran?? de?i?ikliklerinin de?erlendirilmesine y?neliktir. FNB?'n?n tercih edilme sebepleri ise literat?rde nikotin ba??ml?l?k d?zeyini belirlemede yayg?n olarak kullan?lan testlerden biri olmas? ve ?ok k?sa bir s?re i?inde yap?l?p de?erlendirilebilmesidir. FNB? de?erlendirilirken, her sorunun cevaplar?na 0-3 aras? puan verilerek toplam ba??ml?l?k puan? olu?turulmu? ve toplam puanlara g?re; 0-2 aras?: ?ok d???k, 3 ve 4: d???k, 5: orta, 6 ve 7: y?ksek, 8 ve ?st?: ?ok y?ksek d?zey ba??ml?l?k olarak de?erlendirilmeye al?nm??t?r.

Toplam 600 haneye yap?lm?? olan ziyaretler, d?rt anket?r ve bir hekim taraf?ndan ger?ekle?tirilmi?tir. Anket?rler kendilerine verilen adres listelerinden ?ncelikli olarak "As?l" haneye, hanenin bo? olmas?, istenen ki?iye ula??lamamas? ve anketin yap?lmas?n?n reddi gibi durumlarda ise s?ras?yla ayn? hanenin "?kame 1" ve "?kame 2" adreslerine anket uygulam??lard?r. Hanelerden ki?i se?imi "Do?um G?n? Y?ntemi"ne g?re belirlenmi? olup do?umg?n? tarihi g?n?m?ze en yak?n olan ki?iye anket yap?lm??t?r. Saha ?al??mas? bittikten sonra, her anket?r?n yapt??? anketler aras?ndan rastgele se?im y?ntemi ile belirlenen ki?ilere telefon yoluyla ula??lm?? ve anketin yap?l?? adresi ve y?neltilen sorular a??s?ndan telefonla teyit al?nm??t?r.

Ki?ilerin cevapland?rd??? anket formlar?, her anket formuna bir numara verilmek suretiyle kaydedildi. ?al??mada elde edilen bulgular de?erlendirilirken, istatistiksel analizler i?in "Statistical Package for Social Sciences (SPSS) for Windows 15.0" program? kullan?ld?. Niteliksel verilerin kar??la?t?r?lmas?nda ki-kare, e?imde ki-kare testleri ve T-testleri kullan?ld?. Sonu?lar %95'lik g?ven aral???nda, anlaml?l?k p<? 0.05 d?zeyinde de?erlendirildi. Tan?mlay?c? ??z?mlemelerde s?rekli de?i?kenler ortalama ve standart sapma, kategorik de?i?kenler say? ve y?zde olarak belirtilmi?tir.

BULGULAR

Kat?l?mc?lar?n %53.7'si kad?n, %46.3'? erkekti. Ya? ortalamas? 41.5 ? 15.6 (en az 18, en ?ok 85) idi. En ?ok 25-34 ya? grubuna dahil kat?l?mc? mevcuttu (Tablo 1).


Tablo 1

Kat?l?mc?lar i?erisinde; sigara i?mekte olan 232, hi? i?memi? olan 257 ve sigaray? b?rakm?? olan 111 ki?i bulunmaktayd?. Erkeklerin %52.2'si ?u an sigara i?mekteyken, kad?nlarda bu oran %27 olarak g?r?ld?; her iki cinsiyetin sigara i?me durumlar? aras?nda anlaml? ili?ki saptand? (p= 0.0001), erkekler kad?nlara g?re daha fazla sigara i?iyordu. Sigara i?me durumuna g?re belirtilen demografik bilgiler Tablo 2'de yer almaktad?r. Kat?l?mc?lar?n ortalama sigaraya ba?lama ya?? 18.7 ? 6.6 olarak bulundu; erkeklerde kad?nlara g?re sigaraya ba?lama ya??n?n daha erken oldu?u, bu fark?n istatistiksel a??dan anlaml? oldu?u tespit edildi (p= 0.0001). Sigaray? b?rakan 111 ki?inin sigaraya ba?lama ya?? 19.8 ? 6.9 iken, bu de?er halen sigara i?en grupta 18.1 ? 6.5 olarak g?r?ld?; bu sonucun istatistiksel a??dan anlaml? oldu?u g?zlendi (p= 0.030). Sigara i?me durumu ile ya? aras?nda anlaml? ili?ki mevcuttu (p= 0.0001). Sigara i?enlerin oran?n?n en fazla oldu?u ya? grubu 25-34't?.


Tablo 2

?al??maya kat?lan erkeklerin 28 (%19.3)'i, kad?nlar?n 8 (%9.2)'i ?ok y?ksek derecede, yine erkeklerin 40 (%27.6)'? ve kad?nlar?n 48 (%55.2)'i ?ok d???k d?zeyde nikotin ba??ml?l?k d?zeyine sahipti. Cinsiyet de?i?keni ile nikotin ba??ml?l?k derecesi aras?nda istatistiksel olarak anlaml? ili?ki bulunmu?tur (p= 0.033). Buna g?re; erkeklerin ba??ml?l?k derecesi kad?nlara g?re daha y?ksek olarak de?erlendirilmi?tir.

?al??maya dahil edilenlerin 64 (%10.7)'? sigara d??? t?t?n ?r?n? kullanmakta olup, bu ki?ilerin %81.3'? nargile, %12.5 puro ve %10.9'u da pipo kullan?yordu.

Di?er t?t?n ?r?nlerinin kullan?m?, erkeklerde %15.1, kad?nlarda ise %6.8 olarak g?r?lm?? olup, bu fark istatistiksel a??dan anlaml?d?r (p= 0.001). Otuz be? ya??n alt?ndaki ki?ilerde sigara d??? t?t?n ?r?n? kullan?m? 35 ya? ?st?ndeki ki?ilere g?re anlaml? olarak daha fazlayd? (p= 0.0001). E?itim durumu ile, ek t?t?n ?r?n? kullan?lma aras?nda anlaml? ili?ki saptanm?? olup (p= 0.0001), sigara d??? t?t?n ?r?n? kullananlar?n %82.8'i lise ve ?niversite mezunlar?yd?.

Sigaray? b?rakm?? veya hi? i?memi? olanlar?n, sigara d??? bir t?t?n ?r?n? kullanma y?zdesi %8.4 olarak g?r?ld?, en ?ok tercih edilen ?r?n nargileydi (%87.1); bu ki?ilerin en ?ok bulundu?u ya? aral??? %38.7 ile 18-24 ya? grubuydu.

Sigara i?meyen ama t?t?n ?r?n? kullananlar?n %38.7'si kad?n, %61.3'? erkekti ve bu durum istatistiksel olarak anlaml? bulundu (p= 0.003).

Sigara b?rakmay? d???nenler i?inde, e?itim d?zeyine, ya? gruplar?na, nikotin ba??ml?l?k d?zeyine g?re anlaml? bir farkl?l?k tespit edilmedi (s?ras?yla p= 0.077, 0.287, 0.069). Sigaray? b?rakmay? d???nmeyen ki?ilerin sigara paket-y?l? de?erleri b?rakmay? d???nenlere g?re anlaml? olarak daha fazlayd? (p= 0.0001). Sigaray? b?rakmay? d???nme oran?, e?itim d?zeyi y?ksek olanlarda daha d???k idi; en az b?rakmay? d???nen grup %59.1 ile ?niversite mezunlar? olarak g?r?ld?.

Sigara i?meye devam edenlerde, sigaray? b?rakmay? d???nen 164 (%70.7) ki?i varken, b?rakmay? d???nmeyenlerin say?s? ise 68 (%29.3) olarak g?r?ld?. Sigaray? b?rakmay? d???nme durumu ile cinsiyet aras?nda anlaml? bir ili?ki saptanmad? (p= 0.277).

?u anda sigara i?en 232 ki?inin 153 (%65.9)'?, sigara i?en ve i?me ?yk?s? bulunan 343 ki?inin 264 (%76)'?? daha ?nce sigara b?rakmay? denemi?lerdi. B?rakmay? deneyip ?u anda sigara i?mekte olan 153 ki?inin sadece %12.4 (19 ki?i)'? sigara b?rakabilmek i?in destek alm??ken, %87.6's? herhangi bir destek almam??lard?. Bu kat?l?mc?lar?n %79.1'i halen b?rakmay? d???n?rken %20.9'u d???nm?yordu.

Hi? sigara i?memi? grup ??kar?l?p, ?u anda i?en ve i?ip b?rakm?? grup cinsiyete g?re k?yasland???nda kad?nlarda sigara b?rakabilme durumu erkeklere g?re anlaml? olarak daha fazlayd? (p= 0.006). Otuz be? ya? ?st? grupta sigaray? b?rakabilme durumunun 35 ya? alt gruba g?re istatistiksel anlaml? olarak daha fazla oldu?u izlendi (p= 0.009).

?u ana kadar sigara b?rakmay? deneyen toplam 264 ki?iden 111'i sigaray? b?rakmay? ba?arm??t? (deneyenlerin %42'si, t?m i?enlerin %32'si ba?ar?l?). Toplam 153 ki?i denemesine ra?men halen i?meye devam etmektedir (deneyenlerin %57'si, t?m i?enlerin %44'? ba?ar?s?z). Sigara b?rakma y?ntemleri i?inde, bilimsel olarak etkisi kan?tlanm?? olan y?ntemlerin kullan?lma oran? %53.8 olarak g?r?ld?. Sigaray? b?rakm?? ki?ilerin sigara b?rakma tedavilerinde bilimselli?i kan?tlanm?? y?ntemlerin kullan?lma oran? di?er y?ntemlerden daha fazlayd?.

Destek alma oran?, sigara b?rakmay? deneyenlerde %19.7, b?rakabilenlerde ise %29.7 olarak g?zlendi. Destek tedavisi alanlar i?inde sigaray? b?rakm?? olanlar %63.5, halen i?enler %36.5 olarak saptand?. Sigaray? b?rakma destek tedavileri i?inde, farmakolojik tedavi %53.9 ile ilk s?rada yer almaktayd?.

Sigaray? b?rakmay? d???nenlerin %67.1'i t?bbi destek sunulsa faydalanmay? d???nece?ini belirtmi?. T?bbi hizmetten faydalanmak isteyenler sigaray? b?rakmay? d???nenlerde anlaml? olarak daha y?ksek iken (p= 0.0001), sigaray? b?rakmay? d???nmeyenlerin %19.1'inin t?bbi hizmet sunulsa faydalanmak isteyece?i belirtildi.

TARTI?MA

?lkemizde t?t?n kontrol? konusundaki ilk kanun, 4207 say?l? "T?t?n Mamullerinin Zararlar?n?n ?nlenmesine Dair Kanun" olup, 1996 y?l?nda baz? kamusal alanlarda sigara i?ilmesine yasaklama getirmi?ti. Ancak bu k?s?tlamalar o d?nemde sa?l?k ve e?itim kurumlar? ile spor tesisleri ve tiyatro, sinema gibi e?lence yerleri, toplu ta??ma ara?lar? (otob?s, tren, i? ve d?? hatlardaki u?ak yolculuklar?) ile s?n?rl? idi. Yasan?n kapsam? 2008 y?l?nda geni?letildi ve sigara i?ilmesinin yasakland??? yerlere ikram sekt?r?ne ait i?letmeler de dahil edildi. T?m kamusal alanlarda ve hizmet sekt?r?nde sigara i?imini yasaklayan ve kapsam? geni?letilen yasa 03 Ocak 2008 tarihinde TBMM'de kabul edildikten sonra ikram sekt?r?n? kapsayan maddelerin uygulanmas? i?in 18 ayl?k bir uyum s?resi tan?nd? ve uygulama 19 Temmuz 2009 tarihinde ba?lad?. T?rkiye, Dumans?z Hava Yasas?'n? uygulamaya ba?layan d?nyada alt?nc?, Avrupa'da ???nc? ?lke olup, DS?'n?n 2009 y?l? raporunda yasan?n ba?ar?yla uyguland??? ?lkeler aras?nda say?lmaktad?r. Yasan?n y?r?rl??e girmesinin ard?ndan hen?z iki y?l gibi k?sa bir s?renin ge?mi? olmas? nedeniyle ?lkemizde bu konuda yap?lm?? ?al??malar k?s?tl?d?r. ?al??mam?z ?rneklem grubunun b?y?kl??? ve se?imi itibariyle T?rkiye'nin en b?y?k ve kozmopolit ?ehirlerinden biri olan ?zmir halk? pop?lasyonunu yans?tan sonu?lar i?ermesi bak?m?ndan di?er pek ?ok ?al??madan ayr?lmaktad?r. Ancak halen b?ylesi ?nemli bir konuda ?lke genelinde yap?lacak ileri ara?t?rmalara ihtiya? duyulmaktad?r.

Ara?t?rmam?zda, erkeklerin kad?nlara g?re anlaml? olarak daha ?ok sigara i?mekte oldu?u tespit edildi. Bu durum, T?rkiye ve d?nya verileriyle de orant?l? olarak bulunmu?tur; T.C. Sa?l?k Bakanl???'n?n 2010 y?l? K?resel Yeti?kin T?t?n Ara?t?rmas? Raporu verilerine g?re, T?rkiye'de n?fusun %31.3'? sigara i?mekte olup erkeklerin %47.9'u, kad?nlar?n %15.2'si sigara i?mektedir (4). DS? 2009 y?l? verilerine g?re,? sigara i?en kesimin oran? %33.4't?r ve 18 ya? ?st?ndeki n?fusun erkeklerinin %50.6's?, kad?nlar?n?n ise %16.6's? sigara i?mektedir (1). ?al??mam?zda bulunan genel, erkek ve kad?nlarda sigara i?me oranlar?, bu iki istatisti?in de ?st?nde bulunmu?tur. Bu durum, sigara i?meyle ilgili yasaklara ra?men, hala her iki cinsiyette belirgin oranda sigara i?ildi?ini g?stermektedir. Dikkat ?ekici olan bir ba?ka durum da y?llar i?inde kad?nlarda sigara i?me s?kl???n?n giderek art?yor olmas?d?r. T?rkiye Kardiyoloji Derne?i taraf?ndan 1990 y?l?ndan beri y?r?t?len TEKHARF ?al??mas?n?n 2000 y?l? taramalar?nda erkeklerde sigara i?me s?kl??? %11 azalm??ken ?zellikle gen? kad?nlarda art?? oldu?u bildirilmektedir (5). T?t?n end?strisi sigaray? kad?nlar i?in ba??ms?zl?k, zarafet, ?ekicilik, kilo kontrol?, k?lt?r ve g??le ba?da?t?rmakta ve kad?nlar aras?nda sigara i?icili?ini art?rmaya y?nelik yeni pazarlama taktikleri geli?tirmektedir. Kad?nlar?n aktif ?al??ma hayat?na daha ?ok girmesi, ekonomik g?ce sahip olmas? ve g?ndelik hayat? daha d??a d?n?k ya?amaya ba?lamas?yla beraber sigara i?me prevalans?n?n h?zl? bir y?kselme g?sterdi?i d???n?lebilir. Bu sosyal hayata dahil olma ve sigara kullanma alg?s?ndaki hatal? birlikteli?in k?r?lmas? gerekmektedir.

Sigaraya ba?lama ya??, erkeklerde kad?nlara g?re istatistiksel a??dan anlaml? olarak daha d???k bulundu. 2010 K?resel Yeti?kin T?t?n Ara?t?rmas?'na g?re T?rkiye'de sigaraya ba?lama ya?? erkekler i?in 16.6 ve kad?nlar i?in 17.8 ya? olarak saptanm??t? (4). ?al??mam?zda ise sigaraya ba?lama ya?? 18.7 ? 6.6 olarak saptanm?? olup, T?rkiye geneline g?re y?ksek ??km??t?r. Ayr?ca, yasal olarak 18 ya??n alt?ndaki ki?ilere sigara sat???n?n yasak olmas?na ra?men erkeklerde ortalama sigaraya ba?lama ya??n?n 16.9 olarak bulunmas? da ?lkemizde kanunlar?n yasal yapt?r?mlar?n?n uygulanmas? konusunda dikkat ?ekicidir. T?t?n end?strisinin temel hedeflerinden olan 18 ya??n alt?ndaki ki?ilere, ?zellikle kad?nlara sigara ba??ml?l??? kazand?rmak hedefini engellemek i?in gerekli ?al??malar y?r?t?lmelidir.

Sigara d??? t?t?n ?r?nlerinin de kat?l?mc?lar?n yakla??k %11'i taraf?ndan kullan?lmakta oldu?u g?zlendi; erkeklerde, 35 ya? alt? pop?lasyonda, ?zellikle lise ve ?niversite mezunlar?nda bu ?r?nlerin daha fazla kullan?l?yor olmas? dikkat ?ekiciydi. Nikotin i?eren t?m t?t?n ?r?nlerinin ba??ml?l?k yapma ve insan v?cuduna toksik olma ?zelli?i unutulmamal?d?r. Di?er t?t?n ?r?nlerinden ?zellikle nargile kullan?m?nda g?r?len son y?llardaki k?resel art??, t?t?n kontrol? toplulu?u a??s?ndan yeni bir m?cadele alan? ortaya ??karmaktad?r (6). ?zellikle gen? ya?taki n?fusta bu ?r?nlerin kullan?ld??? g?z ?n?nde bulundurulursa, bu durum e?itim politikalar? ve ?al??malar?n ?ncelikle sigara ve zararlar?na y?nelmi? olup, di?er t?t?n ?r?nlerinin geri planda kald??? ?eklinde yorumlanabilir. Ancak t?t?n kontrol programlar?n?n ana hedeflerinden birisinin t?m t?t?n ?r?n? kullanmakta olanlar?n bu ba??ml?l?klar?n? b?rakmas? oldu?u hat?rlanmal?, gen? ve e?itimli n?fusun s?k kulland??? di?er t?t?n ?r?nlerinin t?ketimini azaltmaya y?nelik ?nlemler al?nmal?d?r. Ayn? zamanda sigara d??? t?t?n ?r?nlerinin kullan?m?n?n bu kadar yayg?n oldu?u g?z ?n?ne al?nd???nda ki?ilere sigara i?ip i?mediklerinin sorulmas?n?n yeterli olmayaca??, do?ru olan?n ki?ilerin herhangi bir t?t?n mamul?n? kullan?p kullanmad?klar?n?n sorgulanmas? oldu?u kanaatine var?lm??t?r.

Nargile, sigara d??? t?t?n ?r?nleri aras?nda en ?ok t?ketilen madde olarak g?zlendi. Nargile ?zellikle gen?lerde s?k kullan?lmas?yla t?t?n kullan?m?n? ?zendirmektedir ki, gen? ya?ta t?t?n kullananlar?n ba??ml? olma oranlar? daha y?ksektir (7). ?al??mam?zda da benzer ?ekilde, nargile kullanan grubun ?o?unlu?unu ??rencilerin olu?turdu?u saptand?. Nargilenin ba??ml?l?k yap?c? etkisinin yeterince bilinmemesi de bu kullan?m s?kl???n?n sebeplerinden birisidir. Nargilenin t?t?n ba??ml?l???n?n bir basama?? oldu?u unutulmamal? ve daha ?ok gen?lere y?nelik e?itici politikalar geli?tirilmelidir (8). ???????????

Kat?l?mc?lardan ?u anda sigara i?en ki?ilerin b?y?k ?o?unlu?u sigaray? b?rakmak istediklerini beyan etmi?lerdi. Bu oran daha ?nce yap?lm?? ?al??malarla benzer ?zellikteydi (9). B?rakmay? d???nenler hem kad?nlarda hem de erkeklerde d???nmeyenlere g?re olduk?a fazlayd?. ?al??mam?za kat?lan t?m sigara i?me ?yk?s? bulunan ki?ilerin %76's? gibi b?y?k bir ?o?unlu?u daha ?nce en az bir kez sigara b?rakma giri?iminde bulunmu?lard?. Bu durum da yine literat?r ile benzerdi. Yap?lm?? bir ?al??mada sigara i?icilerinin %80'inin ge?mi?inde b?rakma denemesi hikayesi mevcut bulunmu?tur (10). Sigaray? ilk giri?iminde b?rakamam?? ki?ilerin, ikinci veya daha fazla giri?imde b?rakmay? ba?arabilece?i bilgisi, sigaray? b?rakamayanlar?n ne olursa olsun b?rakma fikrinden vazge?memeleri gere?ini g?stermektedir (11).

Kat?l?mc?lardan sigara i?enlerin yakla??k ??te biri sigaray? b?rakmay? ba?arabilmi?ti. Bu konuda ?lkemizde yap?lan ara?t?rmalarda sigara b?rakabilme oranlar?n?n %14 ile %33 aras?nda de?i?en oranlarda oldu?u saptanm??t?r (12). ?al??ma sonu?lar?m?z T?rkiye verileriyle benzer olarak g?r?ld?. Sigaray? b?rakma d???ncesinin; e?itim durumu, cinsiyet, ya? ve nikotin ba??ml?l?k d?zeyi ile anlaml? ili?kisi saptanmam?? olup yukar?da say?lan t?m gruplarda b?rakmay? d???nenlerin oran? d???nmeyenlere g?re olduk?a fazlayd?. Bu durum sigara i?icilerine gerekli bilgilendirmenin yap?larak sigara i?iminin tedavi edilebilir bir hastal?k oldu?unun anlat?lmas? ve doktor ba?vurular?n?n sa?lanmas? suretiyle tam donan?ml? sigara b?rakma polikliniklerinde gerekli tedavinin sa?lanmas? sonucunda halk?n de?i?ik katmanlar?ndan t?m i?icilerin fayda g?rece?ini, sigara b?rakma oranlar?n?n o kadar artaca??n? d???nd?r?r niteliktedir.

Ara?t?rmam?zda sigaray? b?rakmay? deneyip ba?ar?s?z olmu? ki?ilerin olduk?a az oranda destek alm?? olduklar? g?ze ?arpan bir di?er noktayd?. Parrot ve arkada?lar?n?n bir ?al??mas?nda sigaran?n destek almadan b?rak?lmaya ?al???lmas?nda ba?ar? oranlar? sadece %3 iken, nikotin yerine koyma tedavisi? ile %10'a, sigara b?rakma poliklini?i deste?i ve nikotin yerine koyma tedavisi ile %20'lere kadar artt??? saptanm??t?r (13). ?al??mam?zda destek tedavisi alm?? ki?ilerin yakla??k ??te ikisinin ba?ar?l? oldu?u saptanm?? olup, al?nan destek tedavilerinin t?m? de?erlendirildi?inde bilimselli?i kan?tlanm?? y?ntemlerin bilimselli?i kan?tlanmam?? y?ntemlere g?re daha fazla tercih edildi?i saptand?. Sigara b?rakma giri?imi ba?ar?l? olmu? ki?ilerin bilimselli?i kan?tlanm?? y?ntemleri tercih etme oran? b?rakamam?? ki?ilere g?re daha fazlayd?. Bu durumdan hareketle sigaray? b?rakmay? d???nen ki?ilerin medikal tedavi alabilece?i polikliniklere y?nlendirilmesi ve bilimselli?i kan?tlanm?? y?ntemlerin kullan?m?n?n art?r?lmas? ile beraber b?rakma oranlar?n?n art?r?labilece?i d???ncesindeyiz.

Sigara b?rakma y?ntemleri i?inde, bilimsel olarak etkinli?i kan?tlanm?? y?ntemler, kat?l?mc?lar?n yakla??k yar?s? taraf?ndan tercih edilmi?ti. Sigaray?, destek alarak b?rakmay? ba?arm?? ki?ilerde bilimselli?i kan?tlanm?? y?ntemlerin kullan?lma oran? di?er y?ntemlerin kullan?lma oran?ndan fazla olarak g?zlendi; bu y?ntemlerin di?er tedavilere g?re ?niversite mezunlar?nda, 35 ya? ?st? olanlarda ?o?unlukla tercih edilmesi dikkat ?ekiciydi. Yap?lan ?al??malarda da, gerek nikotin replasman tedavileri, gerekse nikotin i?ermeyen farmakoterapiler, yani bilimsel etkinli?i kan?tlanm?? tedavi y?ntemleri sigara b?rakmada ba?ar?l? olarak bulunmu?tur (14,15,16). ?niversite mezunlar?nda etkinli?i kan?tlanm?? bilimsel b?rakma y?ntemleri di?erlerine g?re daha s?k tercih ediliyor oldu?u halde, sigaray? b?rakmak i?in destek alma durumunun en az oldu?u grubun da lise ve ?niversite mezunlar? olmas? ilgin? bir sonu?tu. Bu durumun, y?ksek e?itim d?zeyi olanlar?n, belki ki?isel ?zg?ven, belki de bilgi birikimlerine g?venerek sigara b?rakmak i?in destek tedavisi almak istememesi, ancak destek alanlar?n da bilimsel y?ntemlerin daha etkin oldu?unu d???nerek bu y?ntemleri tercih etmesiyle ili?kili olabilece?i ?eklinde yorumland?.

Sigaray? b?rakmay? denemi? ancak ba?ar?s?z olanlar?n %80'inin hala sigaray? b?rakmay? istemesi ilgin? bir sonu? olarak de?erlendirildi. Bu durum, belki de do?ru bir b?rakma stratejisi ve y?ntemi tercih edilirse, sigara b?rakmaya hala istekli olan ki?ilerin sigaray? b?rakabilece?ini g?steriyor olabilir.

Sigara kullan?c?lar? i?inde, hem kad?n hem de erkeklerde ve t?m ya? gruplar?nda t?bbi hizmetten yararlanmay? isteyenlerin oran? istemeyenlere g?re y?ksek olarak bulundu. Sigaray? b?rakmay? d???nenlerin ??te ikisi t?bbi destek sunulursa bu durumda faydalanabilece?ini belirtmi?; bu sonu?, sigaray? b?rakmay? d???nen ki?ilerin do?ru ?ekilde y?nlendirilip kendilerine sigara b?rakma a??s?ndan t?bbi hizmet sunulursa ba?ar?ya ula??labilece?i a??s?ndan umut vericidir. Sigara b?rakmay? d???nmeyenlerin bile be?te birinde, t?bbi hizmetin sunulmas? durumunda faydalanacaklar?n? belirtmeleri t?m sigara i?icilerine t?bbi hizmetin sunulmas?n?n ?nemini ifade etmektedir.

?al??mam?z?n k?s?tl?l?klar?ndan birisi, subgrup analizlerindeki tan?mlay?c? istatistiklerin ?rneklem grubumuzdan k???k bir grubu temsil ediyor olmas?d?r; bu nedenle subgrup analizlerinin daha dikkatle de?erlendirilmesi gerekmektedir. Ayr?ca her ne kadar anket?rler iyi e?itilmi? ve s?k? denetlenmi? olsalar da hem anket?r hem kat?l?mc? subjektivitesi olabilece?i ak?lda tutulmal?d?r.

?al??mam?z ?rneklem grubunun b?y?kl??? ve se?imi itibariyle T?rkiye'nin en b?y?k ve kozmopolit ?ehirlerinden biri olan ?zmir halk? pop?lasyonunu yans?tan sonu?lar i?ermesi bak?m?ndan di?er pek ?ok ?al??madan ayr?lmaktad?r. Ancak halen b?ylesi ?nemli bir konuda ?lke genelinde yap?lacak ileri ara?t?rmalara ihtiya? duyulmaktad?r.

?IKAR ?ATI?MASI

Bildirilmemi?tir.

KAYNAKLAR

  1. The World Health Report on the Global Tobacco Epidemic, 2009 ?stanbul.
  2. Ulusal T?t?n Kontrol Program? Hakk?nda Ba?bakanl?k Genelgesi/Resmi Gazete: 7 Ekim 2006-26312.
  3. Bilir N. Aytemur ZA, Ak?ay ?, Elbek O. D?nyada ve T?rkiye'de T?t?n Kullan?m? Epidemiyolojisi. T?t?n ve T?t?n Kontrol? kitab?. Toraks Kitaplar? 2010;10:21-35.
  4. TC. Sa?l?k Bakanl???, K?resel Yeti?kin T?t?n Ara?t?rmas? T?rkiye raporu 2010.
  5. Onat A. T?rk eriskinlerinde sigara i?imi: Egilimler ve kardiyometabolik etkiler, Eri?im Tarihi: 26.01.2012. Available from:http://tekharf.org/images/2009/bolum7.pdf
  6. American Lung Association, 2007; Maziak, Ward, et al., 2004 WHO TobReg Study Group, 2005.
  7. Gelen ME, K?ksal N, ?zer A, Atilla N, Cinkara M, Kahraman H. ve ark. ?niversitemiz ??rencileri ile akademik ve idari personel aras?nda 5727 say?l? yeni t?t?n yasas?na ili?kin bilgi d?zeyi de?erlendirmesi. Tuberk Toraks 2011;59(2):132-9.
  8. Nargile hazard description. Educational brochures of Turkish Ministry of Health, 2009. www.havanikoru.org.tr (Accessed date: 15.07.2011)
  9. Centers for Disease Control and Prevention. Tobacco use among high school students: United States, 1993. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 1994;43:925-30.
  10. Anderson JE, Jorenby DE, Scott WJ, et al. Treating Tobacco Use and Dependence: An Evidence-Based Clinical Practice Guideline for Tobacco Cessation. Chest 2002;121:932-41.
  11. Aslan M, ?ahin H. Sigaray? b?rakanlar?n sosyodemografik ?zellikleri ile sigaray? b?rakmada etkili fakt?rler ve b?rakma y?ntemleri- uzmanl?k tezi-2008.
  12. Demirel?Y, Sezer E. Smoking prevalence among university students in Sivas region. Erciyes Medical Journal 2005;27(1):1-6.
  13. Parrott S, Godfrey C, Raw M, West R, McNeill A. Guidance for commissioners on the cast effectiveness of smoking cessation interventions. Health Educational Authority. Thorax 1998;53:1-38.
  14. Stead LF, Perera R, Bullen C, Mant D, Lancaster T. Nicotine replacement therapy for smoking cessation. Cochrane Database System, 2008.
  15. Gratziou C, Tonnesen P. Smoking cessation and prevention. Eur Respir Mon 2006;38:242-57.
  16. Hurt RD, Sachs DPL, Glover ED, Offord KP, Johnston JA, Dale LC, et al. A comparison of sustained-release bupropion and placebo for smoking cessation. N Engl J Med 1997;337:1195-202.

Yaz??ma Adresi (Address for Correspondence)

Dr. Onur Turan

Dokuz Eyl?l ?niversitesi T?p Fak?ltesi,

G???s Hastal?klar? Anabilim Dal?, Bal?ova,

?ZM?R - TURKEY

e-mail: onurtura@yahoo.com

Yazd?r