Yazd?r

KL?N?K ?ALI?MA
RESEARC ARTICLE

Doi: 10.5578/tt.7401
Tuberk Toraks 2014;62(2):101-107

Geli? Tarihi/Received: 11.03.2014 • Kabul Edili? Tarihi/Accepted: 18.04.2014

Ast?m ve kronik obstr?ktif akci?er hastalar?nda Morisky 8-maddeli ilaca uyum anketinin (MMAS-8)
T?rk?e ge?erlili?inin kan?tlanmas? ?al??mas?

?pek K?v?lc?m O?UZ?LGEN1, Nurdan K?KT?RK1, Zeynep I?IKDO?AN1

1 Gazi ?niversitesi T?p Fak?ltesi, G???s Hastal?klar? Anabilim Dal?, Ankara, T?rkiye

1 Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Gazi University, Ankara, Turkey

?ZET

Ast?m ve kronik obstr?ktif akci?er hastalar?nda Morisky 8-maddeli ilaca uyum anketinin (MMAS-8) T?rk?e ge?erlili?inin kan?tlanmas? ?al??mas?

Giri?: Kronik hastal?klar t?m d?nyada ?nde gelen ?l?m nedenidir ve kronik solunum sistemi hastal?klar? neden olduklar? mortalite ve morbiditeler ile ?lkemizde ?nemli bir halk sa?l??? sorununu olu?turmaktad?r. Bu hastal?klar?n tedavilerinde tedavi uyumu olduk?a ?nemli bir konu ba?l???d?r. Morisky-8 maddeli ilaca uyum anketi, t?m d?nyada tedavi uyumunun de?erlendirilmesi i?in yayg?n olarak kullan?lan ?l?eklerden biridir. Bu ?al??ma ile bu ?l?e?in T?rk?e ge?erlili?inin kan?tlanmas? ama?lanm??t?r.

Materyal ve Metod: Morisky 8-maddeli ilaca uyum anketinin T?rk?eye ?eviri s?recinde; ?ngilizce orijinal anketin T?rk?eye ?evirisi, T?rk?e ?evirinin dil kontrol?, T?rk?e ?evirisi ve kontrol? yap?lan anket sorular?n?n ?ngilizceye geri ?evirisi, ?ngilizceye geri ?evirisi yap?lan dok?man?n dilbilgisi kontrol? ve hekim taraf?ndan orijinal anket sorular?n?n, T?rk?e ?evirisinin, ?ngilizce geri ?evirisinin ayr? ayr? kontrol edilerek raporlanmas? basamaklar? izlenmi?tir. T?rk?e ?l?ek hastalara uygulanm??, hastalar?n kendilerine sorulan sorular? do?ru anlay?p anlamad?klar? de?erlendirilmi?tir. Anket ?al??mas? olarak ger?ekle?tirilen bu ?al??maya Gazi ?niversitesi T?p Fak?ltesi G???s Hastal?klar? Anabilim Dal? Poliklini?ine ba?vuran ve ?al??maya al?nma kriterlerine uyan 59 hasta dahil edilmi?tir.

Bulgular: Ast?m hastalar?n?n ya? ortalamas?n?n 46.2 ? 15.1 y?l, kronik obstr?ktif akci?er hastal??? (KOAH) hastalar?n?n ise 64.0 ? 12.1 y?l oldu?u; tan? s?relerinin ast?m? olan hastalarda ortalama 96.5 ? 102.3 ay, KOAH olan hastalarda ise 66.2 ? 71.5 ay oldu?u; hastalar?n ila? kullan?m s?releri aras?nda anlaml? fark bulunmad??? g?r?lm??t?r. Hasta gruplar? aras?nda Morisky-8 ?l?e?ine verilen yan?tlar de?erlendirildi?indeyse iki soru hari? di?er sorularda benzer oranlarda yan?t verdikleri izlenmi?tir. Hastalar?n tan? gruplar?na g?re tedavi uyum oranlar?n?n da??l?mlar? de?erlendirildi?inde d???k ila? uyumunun ast?m grubunda %74.2, KOAH grubunda ise %46.4 oldu?u tespit edilmi?tir.

Sonu?: Kronik solunum sistemi hastal?klar?n?n y?netiminde ?nemli bir unsur olan tedavi uyumunun de?erlendirilmesi i?in kullan?labilecek ?l?eklerden biri olan Morisky-8 ?l?e?inin T?rk?e versiyonunun ast?m ve KOAH tan?s? olan hastalarda g?venle kullan?labilece?i tespit edilmi?tir.

Anahtar kelimeler: Morisky-8, ast?m, KOAH, T?rk?e, validasyon

SUMMARY

Turkish validation study of Morisky 8-item medication adherence questionnaire (MMAS-8) in patients with asthma and chronic obstructive pulmonary disease

Introduction: Chronic diseases are the major causes of death in the world, and chronic respiratory diseases are important public health problems in our country due to theirhigh mortality and morbidity rates. Adherence to medication is an important issue in the treatment of these diseases. Morisky-8 item medication adherence questionnaire is one of the most widely used instruments for this purpose in the world. This study aimed to validate this scale in Turkish patients.

Materials and Methods: Turkish translation of Morisky-8 item scale consisted forward translation to Turkish, Turkish linguistic controls, back translation into English, English linguistic controls, and reporting of the process by the physician. Then, Turkish version of the scale was applied to the patients, and evaluated whether the patients understand the questions accurately. Fifty nine patients were included in this study, whomwere consulted in Gazi University Faculty of Medicine Department of Chest Diseases, and met the inclusion criteria.

Results: Mean ages of patients with asthma and chronic obstructive pulmonary disease (COPD) were 46.2 ? 15.1 and 64.0 ? 12.1 years, and duration of these diseases were 96.5 ? 102.3 and 66.2 ? 71.5 months, respectively. Patients had similar lengths of drug use. There was no significant differences for responses between groups, but two patients misunderstood two questions, and the remaining questions understood well by the patients. Medication adherence was 74.2% in patients with asthma, and 46.4% in patients with COPD.

Conclusion: Turkish version of Morisky-8 scale was shown to be a reliable tool for determining the medication adherence in patients with asthma and COPD.

Key words: Morisky-8, asthma, COPD, Turkish, validation

G?R??

Kronik hastal?klar t?m d?nyada eri?kinlerdeki erken ?l?mlerin ilk s?ralardaki nedenlerini payla?maktad?r. Kronik solunum sistemi hastal?klar? ise D?nya Sa?l?k ?rg?t? (DS?) raporlar?na g?re t?m mortalite nedenleri aras?nda %7'lik bir oranla d?rd?nc? s?rada yer almaktad?r (1). ?lkemizdeki mortalite nedenleri incelendi?inde solunum sistemi hastal?klar?n?n t?m ?l?mlerin yakla??k %10'unu olu?turdu?u ve bu oranla dola??m sistemi hastal?klar? ve malignitelerin ard?ndan ???nc? s?rada yer ald??? izlenmektedir (2).

DS?, kronik solunum sistemi hastal?klar?n? hava yollar? ve akci?erlerle ili?kili di?er yap?lar?n kronik hastal?klar? olarak tan?mlamaktad?r ve bu kapsam i?ine ast?m, kronik obstr?ktif akci?er hastal??? (KOAH), solunum yolu allerjileri, mesleki akci?er hastal?klar? ve pulmoner hipertansiyonu alm??t?r. Kronik solunum sistemi hastal?klar? hakk?nda DS?'n?n tahminlerine g?re d?nyada halen 235 milyon ki?i ast?m, 64 milyon ki?i ise KOAH ile ya?am?n? s?rd?rmektedir (3,4).

Kronik solunum sistemi hastal?klar? i?inde KOAH ve ast?m neden olduklar? mortaliteye ek olarak, morbidite, sosyoekonomik kay?plar ve ya?am kalitesi bozulmalar? ile olduk?a geni? boyutlu bir halk sa?l??? sorunu olu?turmaktad?r. K?resel boyutlu de?erlendirmelerde, bu hastal?klar?n mortalite ve morbiditesini birlikte de?erlendiren yeti yitimine ayarlanm?? ya?am y?l? kay?plar?n?n (disability-adjusted life years, DALY) bula??c? hastal?klar, yaralanmalar, kardiyovask?ler hastal?klar ve kanserlerden sonra be?inci s?rada yer ald?klar? g?r?lmektedir (5).

Kronik hastal?klar?n y?netiminde en s?k kar??la??lan sorunlardan birisi hastalar?n tedaviye uyum sa?layamamalar?d?r ve bu uyumsuzlu?un sa?l?k harcamalar?nda art??a, hastaneye yat?? oranlar?n?n y?kselmesine, morbidite oranlar?nda art??a ve erken ?l?mlere neden oldu?u bildirilmektedir. Yap?lan ?al??malar uyumsuzluk oranlar?n?n farkl? kronik hastal?klar ve tedavilerde %50'lere kadar ula?abildi?ini g?stermi?tir (6,7). Di?er kronik hastal?klarda oldu?u gibi solunum sisteminin kronik hastal?klar?nda da tedavi uyumunun zay?f oldu?u y?n?nde bulgular mevcuttur (8,9). KOAH hastalar?nda yap?lan ?al??malarda tedavi uyumsuzlu?unun %40 ila %60 aras?nda de?i?ti?i, ?nerilen inhaler tedavilerin yanl?? kullan?m oranlar?n?n ise %4 ila %95 aras?nda de?i?ti?i bildirilmi?tir (10,11,12).

Tedavi uyumsuzlu?unu de?erlendiren y?ntemler do?rudan ve dolayl? y?ntemler olarak iki ba?l?k alt?nda yer al?r. Do?rudan y?ntemler bir ki?inin v?cudunda ilac?n kendisinin, metabolitlerinin veya kan, idrar ya da di?er v?cut s?v?lar?nda di?er belirte?lerin varl???n? ara?t?ran y?ntemler olup, tedavi s?re?lerinde kullan?mlar? pek tercih edilen y?ntemler de?illerdir. Dolayl? y?ntemler ise uyum de?erlendirmesi i?in elektronik ila? izlemi, ila? say?m?, eczane kay?tlar?, t?bbi kay?tlar, do?rudan g?zetimli tedavi, klinisyen de?erlendirmeleri ve ki?isel bildirimler gibi y?ntemlerdir. Bu y?ntemler aras?nda bir alt?n standart bulunmasa da, ki?isel bildirimlerin di?er y?ntemlere g?re h?z, maliyet, tedaviye y?n verebilme gibi baz? avantajlar? bulunmaktad?r (7,13). Bu ama?la yayg?n olarak kullan?lan ?l?eklerden baz?lar? Hill-Bone ?l?e?i, k?sa tedavi ?l?e?i ve Morisky ila? uyum ?l?e?idir (14,15,16).

Morisky ila? uyum ?l?e?i (The Morisky Medication Adherence Scale, MMAS-8) hastan?n kendi bildirimine dayal? sekiz soruyla ila? kullan?m davran??lar?n? de?erlendiren bir ?l?ektir ve tedavi uyumsuzlu?una neden olabilecek engellerin daha iyi ?ekilde de?erlendirilebilmesine olanak sa?layacak sorular i?ermektedir (16,17,18). Bir?ok dilde adaptasyonu yap?lan Morisky 8-maddeli ilaca uyum anketi hen?z T?rk?eye uyarlanmam??t?r. ?al??mam?z?n amac? bu ?l?e?in psikometrik ?zelliklerinin de?erlendirilebilmesi i?in T?rk?e uyarlamas? ve ge?erlili?inin kan?tlanmas?d?r. B?ylelikle ast?m ve KOAH hastalar?n?n kullanmakta olduklar? ila?lara uyumlar? hakk?nda bilgi edinilebilecek ve s?rekli ila? kullanarak ya?amak zorunda olan bu hasta grubunun tedavi uyumlar?n?n art?r?lmas?na y?nelik tedavi ??z?mlerinin uygulanmas?nda yol g?sterici olacakt?r.

MATERYAL ve METOD

Anket ?al??mas? olarak tasarlanan bu ?al??maya Gazi ?niversitesi T?p Fak?ltesi G???s Hastal?klar? Anabilim Dal? Poliklini?ine ba?vuran ve ?al??maya dahil olma kriterlerine uyan toplam 59 hasta dahil edilmi?tir. Bu hastalar?n 31'i ast?m, kalan 28'i ise KOAH hastas? olarak belirlenmi?tir. ?al??maya dahil olan hastalara Morisky 8-maddeli ilaca uyum anketinin T?rk?eye ?evrilmi? olan sorular? sorulmu?tur. ?al??ma Gazi ?niversitesi T?p Fak?ltesi Klinik Ara?t?rmalar Etik Kurulu taraf?ndan onaylanm??t?r.

?al??maya dahil olma kriterleri olarak T.C. vatanda?? olma, 18 ya? ?zerinde olma ve en az bir y?ld?r ast?m veya KOAH tedavisi alma gereklilikleri belirlenmi?tir. ?al??ma kat?l?mc?lar?n?n t?m?nden bilgilendirilmi? yaz?l? olur al?nm??t?r. ?al??ma formundaki sorular? anlamaya ya da a??k ve net cevaplar vermeye engel olacak d?zeyde T?rk?eyi anlamayan ve konu?amayanlar veya kognitif bozuklu?u bulunanlar ?al??ma d???nda tutulmu?tur.

?al??man?n ilk basama??nda Morisky 8-maddeli ilaca uyum anketinin T?rk?eye uyarlamas? ger?ekle?tirilmi?tir. Bunun i?in yap?lan ?eviri s?recinde ?u basamaklar takip edilmi?tir:

?ngilizce orijinal anketin T?rk?eye ?evirisinin yap?lmas?,

T?rk?e ?evirinin dil kontrol?n?n yap?lmas?,

T?rk?e ?evirisi ve kontrol? yap?lan anket sorular?n?n ?ngilizceye geri ?evirisinin yap?lmas?,

?ngilizce'ye geri ?evirisi yap?lan dok?man?n dilbilgisi kontrol?n?n yap?lmas?,

Hekim taraf?ndan orijinal anket sorular?n?n, T?rk?e ?evirisinin, ?ngilizce geri ?evirisinin ayr? ayr? kontrol edilerek raporlanmas?.

?eviri s?recinin ard?ndan T?rk?e ?l?ek hastalara uygulanm??, hastalar?n kendilerine sorulan sorular? do?ru anlay?p anlamad?klar? anketi uygulayan hekim taraf?ndan de?erlendirilmi?tir. Hastan?n soruyu yanl?? anlad??? d???n?l?rse hastan?n soruyu ne ?ekilde anlad??? da ilgili formlara kaydedilmi?tir.

?statistiksel Y?ntemler

?al??mada say?sal verilerin g?steriminde ortalama ve standart sapma, kategorik verilerin sunumunda ise s?kl?k ve oran kullan?lm??t?r. Ast?m ve KOAH gruplar? aras?nda yap?lan kar??la?t?rmalarda say?sal veriler i?in Mann-Whitney U testi, kategorik veriler i?in ise ki-kare testi kullan?lm??t?r. T?m analizlerde istatistiksel anlaml?l?k s?n?r? olarak (Tip I hata, p) 0.05 de?eri kabul edilmi?tir. ?al??ma analizlerinin yap?lmas?nda SPSS for Windows 15.0 (SPSS Inc., Chicago, IL, USA) yaz?l?mdan faydalan?lm??t?r.

BULGULAR

?al??maya 31 (%52.5) ast?m ve 28 (%47.5) KOAH tan?l? olmak ?zere toplam 59 hasta dahil edilmi?tir. Ast?m hastalar?n?n ya? ortalamas?n?n 46.2 ? 15.1 y?l, KOAH hastalar?n?n ise 64.0 ? 12.1 y?l oldu?u tespit edilmi?tir. Bu de?erlerle ?al??ma gruplar?nda yer alan hastalar?n ya?lar? aras?nda istatistiksel olarak anlaml? bir fark bulundu?u izlenmi?tir (p< 0.001). ?al??ma hastalar?n?n cinsiyet, ya?am alan? ve e?itim durumlar? aras?nda ise istatistiksel olarak anlaml? bir fark tespit edilememi?tir (Tablo 1).


Tablo 1

?al??ma grubunda yer alan hastalar?n tan? s?releri de?erlendirildi?inde ast?m? olan hastalarda ortalama 96.5 ? 102.3 ay, KOAH olan hastalarda ise 66.2 ? 71.5 ay oldu?u g?r?lm??t?r. Bu de?erler aras?nda yap?lan kar??la?t?rmalarda istatistiksel olarak anlaml? derecede bir fark olmad??? belirlenmi?tir (p= 0.146). Hastalar?n ila? kullan?m s?releri de?erlendirildi?inde ise tek ila?, iki ila? ve ?? farkl? ila? kullanan hastalar?n gruplar aras?nda anlaml? fark ta??mad?klar? g?r?lm??t?r (s?ras?yla p= 0.411; p= 0.990; p= 0.610). KOAH grubunda sadece bir hastan?n d?rt farkl? ila? kulland??? tespit edilmi?tir (Tablo 2).


Tablo 2

Hasta gruplar? aras?nda Morisky-8 ?l?e?ine verilen yan?tlar de?erlendirildi?inde sadece alt?nc?, yedinci ve sekizinci sorularda istatistiksel olarak anlaml? fark bulundu?u (s?ras?yla p= 0.004, p= 0.031, p= 0.05), di?er sorularda ise her iki tan? grubundaki hastalar?n benzer oranlarda yan?t verdikleri izlenmi?tir (Tablo 3).


Tablo 3

Hastalar?n tan? gruplar?na g?re Morisky-8 ?l?e?inin T?rk?e ?evirisine verdikleri yan?t oranlar? ile bu ?l?ekte yer alan sorular? do?ru anlay?p anlamama oranlar? Tablo 4'te ?zetlenmi?tir. Buna g?re bir hastan?n alt?nc?, bir hastan?n da sekizinci sorular? tam olarak do?ru anlamad?klar? tespit edilmi?tir. Bu hastalara ne anlad?klar? soruldu?unda ise "Belirtileriniz kontrol alt?nda gibi hissetti?iniz zaman bazen ilac?n?z? almay? durdurur musunuz?" sorusunu "?la?lar?m? d?zenli yazd?r?r?m" ?eklinde anlad???, "T?m ila?lar?n?z? almay? hat?rlamakta ne kadar s?k zorluk ya?ars?n?z?" sorusuna yan?t olarak ise ilac?n? almakta zorluk ?ekti?ini belirtti?i ancak hat?rlamakta ?ekti?i zorlu?u belirtmedi?i belirlenmi?tir. Bunlar d???nda kalan hastalar?n t?m?n?n ise sorularda anlat?lmak istenen anlam? tam olarak kavrad?klar? ve uygun yan?t verdikleri g?r?lm??t?r. Farkl? e?itim seviyesindeki hastalar aras?nda sorular? do?ru anlama bak?m?ndan fark olmad??? ve do?ru anla??ld??? tespit edilmi?tir.


Tablo 4

Hastalar?n tan? gruplar?na g?re Morisky-8 ?l?e?i ile al?nan toplam skorlar ve tespit edilen tedavi uyum oranlar?n?n da??l?mlar? ise Tablo 5'te g?sterilmi?tir. Buna g?re elde edilen ortalama skor ast?m grubunda 4.1 ? 2, KOAH grubunda ise 3.1 ? 2.3 olarak tespit edilmi?tir. D???k ila? uyumunun ise ast?m grubunda %74.2, KOAH grubunda ise %46.4 oldu?u tespit edilmi?tir. Buna g?re gruplar aras?nda toplam skorlar bak?m?ndan istatistiksel olarak anlaml? bir fark g?r?lmezken (p= 0.06), skor gruplar?n?n da??l?m? a??s?ndan anlaml? bir fark oldu?u ve tedavi uyum oranlar?n?n KOAH hastalar?nda daha y?ksek oldu?u g?r?lm??t?r (p= 0.029).


Tablo 5

TARTI?MA

Kronik hastal?klar?n y?netimlerinde olduk?a ?nemli bir basama?? olu?turan tedavi uyumunun de?erlendirilmesinde yayg?n olarak kullan?lan dolayl? de?erlendirme ?l?eklerinden biri olan Morisky-8 ila? uyumu de?erlendirme ?l?e?inin T?rk?eye uyumu i?in ger?ekle?tirilen bu ?al??mada, ?l?e?in T?rk?e ?evirisinin hastalar taraf?ndan tama yak?n bir oranda do?ru anla??ld??? tespit edilmi?tir. ?al??ma anadili T?rk?e olan, %80'i kentsel ya?am s?rd?ren, farkl? e?itim d?zeylerine sahip ve ortalama 55 ya??nda olan kronik solunum sistemi hastalar?yla ger?ekle?tirilmi?tir. ?ncelikli olarak test edilen ?l?e?in T?rk?e uyumu de?erlendirilmi? ve ba?ar?l? oldu?u g?sterilmi?, daha sonra ise hastalar?n tedavi uyumlar? bu ?l?ekle de?erlendirilmi? ve KOAH grubunda %50'ye yak?n, ast?m grubunda ise %75'e yak?n d?zeylerde tedavi uyumsuzlu?u oldu?u tespit edilmi?tir.

Tedavi uyumu bir ki?inin davran??lar?n?n (ila?lar?n? alma, diyete uyma veya ya?am tarz? de?i?ikliklerini ger?ekle?tirme gibi) t?bbi ?neriler veya genel sa?l?k ?nerileri ile kesi?imi olarak tan?mlanmaktad?r (19). Hastalar?n tedavi rejimlerine uyumlar? uzun d?nemli farmakoterapilerde tekrarlayan ila? kullan?m? durumlar?nda s?kl?kla bozulabilmektedir. D?nya Sa?l?k ?rg?t? (DS?) taraf?ndan yap?lan bir ?al??mada uzun s?reli ila? tedavisi g?ren hastalardaki uyumsuzluk oranlar?n?n %50 ve ?zerinde oldu?u bildirilmi?tir (20). Kronik solunum sistemi hastal?klar? nedeniyle uzun s?reli tedavi g?rmek zorunda kalan ast?m ve KOAH hastalar? da bu nedenle tedavi uyumsuzlu?u a??s?ndan risk alt?ndad?r.

Ast?m ve KOAH hastalar?nda tedavi uyumu karma??k bir s?re?tir. ?zellikle KOAH olan ki?ilerin hastal?klar?n?n ilerleyi?i, komorbiditeler ve farkl? ila?lar?n/cihazlar?n kullan?m gereklilikleri y?n?nden bilgili olmalar? ?artt?r (21). ??nk? sigara b?rakma, ?zel egzersiz programlar?na kat?l?m ve oksijen kullan?m? gibi ?nemli davran?? ve ya?am tarz? de?i?ikliklerini uygulamalar? gerekmektedir. Ayr?ca, bu hastalar?n g?nde yakla??k iki ila d?rt kez kullanmalar? gereken inhaler ila?lar? ve genellikle e?zamanl? olarak g?r?lebilen diyabet, hipertansiyon ve koroner arter hastal??? gibi ilave komorbiditeleri i?in kullanmalar? gereken di?er ila?lar?n varl??? nedeniyle tedavi uyumu bak?m?ndan olduk?a hassas bir grup olduklar? da bilinmektedir (9,22).

KOAH hastalar?n?n hastal?k y?netimlerinde semptom kontrol? ve alevlenmelerin azalt?lmas?nda tedavi uyumu olduk?a ?nemlidir (11,23). Ancak bu hasta grubunda ?nemli ?l??de ila? kullan?m tekniklerinde yanl??l?klar ve tedavi uyumsuzluklar? bildirilmektedir (9,24,25). Ast?ml? hastalarda da d?zenli ila? kullan?m?n?n ve tedavi uyumunun semptom kontrol?nde iyile?me ile ilgili oldu?u, ayr?ca ila?lar?n kullan?m kolayl?klar?n?n ve hasta tatmininin tedaviye uyumu olumlu y?nde etkiledi?i bildirilmi?tir (26,27,28,29).

Bu ?al??mada KOAH grubunda %50, ast?m grubunda %75 civar?nda tespit edilen tedavi uyumsuzlu?u oranlar? bu gruplarda yer alan hastalarda yap?lan di?er ?al??malarda elde edilen tedavi uyumsuzluk oranlar?yla benzerdir (10,11,12). Bu uyumsuzluklar?n tespit edilip gerekli m?dahalelerin ger?ekle?tirilebilmesi i?in etkin bir ara? olarak kullan?labilecek Morisky-8 ?l?e?inin geli?tirdi?imiz T?rk?e ?evirisinin ast?m ve KOAH'l? hastalarda g?venilir bir ?ekilde kullan?labilece?i bu ?al??mayla g?sterilmi?tir. Bu ?l?e?in ?lkemizde etkin olarak kullan?m?n?n kronik solunum sistemi hastal?klar?n?n tedavisine katk? sa?layaca?? d???n?lmektedir.

?IKAR ?ATI?MASI

Bildirilmemi?tir.

KAYNAKLAR

  1. Beaglehole R. Preventing chronic diseases: a vital investment. 2005, World Health Organization: Geneva.
  2. T??K, T?rkiye ?statistik Kurumu. ?l?m Nedeni ?statistikleri, 2010, 2011 ve 2012, 2013.
  3. WHO, Asthma, Fact Sheet No: 307, World Health Organization, 2013.
  4. WHO, Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD), Fact Sheet No: 315, World Health Organization, 2013.
  5. Murray C. Quantifying the burden of disease: the technical basis for disability-adjusted life years. Bulletin of the World Health Organization 1994;72:429-45.
  6. Sherbourne CD, Hays RD, Ordway L, DiMatteo MR, Kravitz RL. Antecedents of adherence to medical recommendations: results from the Medical Outcomes Study. J Behav Med 1992;15(5):447-68.
  7. Osterberg L, Blaschke T. Adherence to medication. N Engl J Med 2005;353(5):487-97.
  8. Haupt D, Krigsman K, Nilsson JL. Medication persistence among patients with asthma/COPD drugs. Pharm World Sci 2008;30(5):509-14.
  9. Krigsman K, Moen J, Nilsson JL, Ring L. Refill adherence by the elderly for asthma/chronic obstructive pulmonary disease drugs dispensed over a 10-year period. J Clin Pharm Ther 2007;32(6):603-11.
  10. Lavorini F, Magnan A, Dubus JC, Voshaar T, Corbetta L, Broeders M, et al. Effect of incorrect use of dry powder inhalers on management of patients with asthma and COPD. Respir Med 2008;102(4):593-604.
  11. Restrepo RD, Alvarez MT, Wittnebel LD, Sorenson H, Wettstein R, Vines DL, et al. Medication adherence issues in patients treated for COPD. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis 2008;3(3):371-84.
  12. Souza ML, Meneghini AC, Ferraz E, Vianna EO, Borges MC. Knowledge of and technique for using inhalation devices among asthma patients and COPD patients. J Bras Pneumol 2009;35(9):824-31.
  13. Simoni JM, Kurth AE, Pearson CR, Pantalone DW, Merrill JO, Frick PA. Self-report measures of antiretroviral therapy adherence: a review with recommendations for HIV research and clinical management. AIDS Behav 2006;10(3):227-45.
  14. Kim MT, Hill MN, Bone LR, Levine DM. Development and testing of the Hill-Bone compliance to high blood pressure therapy scale. Prog Cardiovasc Nurs 2000;15(3):90-6.
  15. Svarstad BL, Chewning BA, Sleath BL, Claesson C. The brief medication questionnaire: a tool for screening patient adherence and barriers to adherence. Patient Educ Couns 1999;37(2):113-24.
  16. Morisky DE, Green LW, Levine DM. Concurrent and predictive validity of a self-reported measure of medication adherence. Med Care 1986;24(1):67-74.
  17. Morisky DE, Malotte CK, Choi P, Davidson P, Rigler S, Sugland B, Langer M. A patient education program to improve adherence rates with antituberculosis drug regimens. Health Educ Q 1990;17(3):253-67.
  18. Morisky DE, Ang A, Krousel-Wood M, Ward HJ. Predictive validity of a medication adherence measure in an outpatient setting. J Clin Hypertens (Greenwich) 2008;10(5):348-54.
  19. Haynes RB, Taylor DW, Sackett DL. Compliance in healthcare. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press 1979:1-7.
  20. WHO, Adherence to long-term therapies. Evidence for action. Geneva: World Health Organization, 2003.
  21. Dolce JJ, Crisp C, Manzella B, Richards JM, Hardin JM, Bailey WC. Medication adherence patterns in chronic obstructive pulmonary disease. Chest 1991;99(4):837-41.
  22. Steinman MA, Landefeld CS, Rosenthal GE, Berthenthal D, Sen S, Kaboli PJ. Polypharmacy and prescribing quality in older people. J Am Geriatr Soc 2006;54(10):1516-23.
  23. Lareau SC, Yawn BP. Improving adherence with inhaler therapy in COPD. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis 2010;5:401-6.
  24. Jung E, Pickard AS, Salmon JW, Bartle B, Lee TA. Medication adherence and persistence in the last year of life in COPD patients. Respir Med 2009;103(4):525-34.
  25. Krigsman K, Nilsson JL, Ring L. Refill adherence for patients with asthma and COPD: comparison of a pharmacy record database with manually collected repeat prescriptions. Pharmacoepidemiol Drug Saf 2007;16(4):441-8.
  26. Suissa S, Ernst P, Kezouh A. Regular use of inhaled corticosteroids and the long term prevention of hospitalisation for asthma. Thorax 2002;57(10):880-4.
  27. Murphy AC, Proeschal A, Brightling CE, Wardlaw AJ, Pavord I, Bradding P, et al. The relationship between clinical outcomes and medication adherence in difficult-to-control asthma. Thorax 2012;67(8):751-3.
  28. Foster JM, Smith L, Bosnic-Anticevich SZ, Usherwood T, Sawyer SM, Rand CS, et al. Identifying patient-specific beliefs and behaviours for conversations about adherence in asthma. Intern Med J 2012;42(6):e136-44.
  29. Small M, Anderson P, Vickers A, Kay S, Fermer S. Importance of inhaler-device satisfaction in asthma treatment: real-world observations of physician-observed compliance and clinical/patient-reported outcomes. Adv Ther 2011;28(3):202-12.

Yaz??ma Adresi (Address for Correspondence)

Dr. ?pek K?v?lc?m O?UZ?LGEN

Gazi ?niversitesi T?p Fak?ltesi,

G???s Hastal?klar? Anabilim Dal?,

ANKARA - TURKEY

e-mail: ikoguzulgen@gmail.com

Yazd?r