Yazd?r

KL?N?K ?ALI?MA
RESEARC ARTICLE

Doi: 10.5578/tt.6133
Tuberk Toraks 2014;62(1):27-38

4207 Say?l? Yasan?n Y?r?rl??e Girmesinden Sonra Sigara ??me Davran??lar? ve
Pasif Maruziyet ile ?lgili De?i?ikliklerin Saptanmas?

Pakize Ay?e TURAN¹, G?l ERG?R², Onur TURAN¹, Sinem DO?ANAY², O?uz KILIN?¹

¹ Dokuz Eyl?l ?niversitesi T?p Fak?ltesi, G???s Hastal?klar? Anabilim Dal?, ?zmir, T?rkiye

¹ Department of Chest Diseases, Faculty of Medicine, Dokuz Eylul University, Izmir, Turkey

² Dokuz Eyl?l ?niversitesi T?p Fak?ltesi, Halk Sa?l??? Anabilim Dal?, ?zmir, T?rkiye

² Department of Public Health, Faculty of Medicine, Dokuz Eylul University, Izmir, Turkey

?ZET

4207 Say?l? Yasan?n Y?r?rl??e Girmesinden Sonra Sigara ??me Davran??lar? ve Pasif Maruziyet ile ?lgili De?i?ikliklerin Saptanmas?

Giri?: Bu ?al??mada; ?lkemizde, 19 Temmuz 2009 tarihinde y?r?rl??e giren, 5727 say?l? ?T?t?n Mamullerinin Zararlar?n?n ?nlenmesine Dair Kanunda De?i?iklik Yap?lmas? Hakk?nda Kanun? sonras?nda ?zmir halk?n?n yasa hakk?ndaki g?r??leri, yasa sonras? sigara i?me al??kanl?klar?ndaki de?i?imler ve yasan?n ?evresel t?t?n duman? maruziyetine etkisinin belirlenmesi ama?lanm??t?r.

Materyal ve Metod: ?zmir n?fusunu ?rnekleyece?i d???n?len toplam 600 hane T?rkiye ?statistik Kurumu taraf?ndan, iki a?amal? sistematik k?me ?rneklemesi yoluyla se?ildi. Hanelerde 47 soruluk anket ?al??mas? ger?ekle?tirildi.

Bulgular: Kat?l?mc?lar?n %53.7'si kad?n, %46.3'? erkek olup, ya? ortalamas? 41.5 ? 15.6 idi. Alt? y?z ki?inin %98'i yasadan haberdard?; %91.5'i yasay? destekliyordu. Sigaray? b?rakm?? olanlar?n %42'si yasayla bunu ba?arm??t?. Yasayla b?rakma/azaltma nedenleri aras?nda en ?ok alan k?s?tlanmas?, maddiyat ve pasif maruziyet yer almaktayd?. Sigara i?meyenlerin %35.1'i evde, %14.9'u ara?ta, %14.4'? i? yerinde pasif maruziyete u?ruyordu. Ki?ilerin yasa sonras?nda i?tikleri sigara say?s?nda, yasa ?ncesine g?re ortalama 3.19 adet azalma olmu?tu. Yasan?n ihlal edilme oran? %32.3 iken, bu ki?ilerin sadece %21.3'? uyar?lm??t?. Yasay? destekleyenlerin %96.4'? yasan?n ba?ar?l? ve yeterli oldu?unu d???n?yordu.

Sonu?: ?zmir halk?nda sigaray? b?rakmay? d???nenlerin bu kararlar?nda yasan?n etkili oldu?u g?zlendi. Yasayla kamusal alanlarda ?evresel t?t?n duman? maruziyeti ?nemli oranda engellense de evlerde, ara?larda ve i? yerlerinde pasif maruziyetin ?n?ne ge?ilemedi?i bir ger?ektir. Yasa ihlali ger?ekle?tirenlerin yeterince uyar?lmamas? dikkat ?ekicidir. Sonu? olarak, mevcut yasayla ?lkemizde t?t?n ba??ml?l??? konusunda ?ok ?nemli ad?mlar at?ld??? saptanm?? olup, hem yasan?n kapsam?n?n geni?letilmesi hem de yapt?r?mlar?n?n uygulanmas?yla ?ok daha olumlu geli?meler g?zlenebilece?ini d???nmekteyiz.

Anahtar kelimeler: T?t?n yasas?, pasif maruziyet

SUMMARY

The Changes in Smoking Related Behaviours and Second Hand Smoke after the Smoking Ban in Izmir

Introduction: The aim of the study is to determine the views about law, change of second hand smoke (SHS) quantity, people's smoking related behaviours after the publishment of law which prohibits use of tobacco products in closed public areas.

Materials and Methods: Questionnaire including 47 questions was performed to 600 people, who were selected by Turkey Statistics Instutition to present population of Izmir.

Results: 53.7% of participants were female and 46.3% was male; the mean age was 41.5 ? 15.6. 98% of all participants were aware of the law and 91.5% of them were supporting it. 42% of participants who succeeded in quitting had managed it after the ban. Restriction of areas, rise of prices and effects of SHS were the most popular reasons of reducing/quitting smoking after the law. Non-smokers were exposed to SHS at homes; 35.1%, at vehicles: 14.9%, at work places: 14.4%. The number of smoking cigarettes was reduced by 3.19 cigarettes/day. The rate of violation of the ban was 32.3%; only 21.3% of violators were warned. 96.4% of law supporters found law successful and sufficient.

Conclusion: A big amount of participants thinks about quitting in Izmir; law is thought to have important effect on this decision. SHS has reduced mostly in public areas with ban, but law must be enlarged to prevent SHS at private areas such as houses, vehicles and workplaces. As a result; the ban encouraged smokers to quit and reduced SHS at public areas. We believe that paying more attention for law sanction and extending the borders of law and reviewing the ban, will make our country more smoke free from now.

Key words: Smoking ban, second hand smoke

G?R??

Sigara, ?nlenebilir hastal?klar?n ve erken geli?en ?l?mlerin t?m d?nyadaki en s?k nedenidir. Sigara ba??ml?l??? D?nya Sa?l?k ?rg?t? (DS?)'n?n s?n?fland?rmas?nda en ?nemli ?nlenebilir hastal?k nedeni olarak tan?mlanmaktad?r. Sigaraya ba?l? olarak her y?l t?m d?nyada yakla??k 5 milyon insan hayat?n? kaybetmekte olup, sigaraya ba?l? ?l?mler t?m erken ?l?mlerin be?te birini olu?turmaktad?r (1). ?lkemizde ise Sa?l?k Bakanl??? verilerine g?re y?lda 100.000 ki?i sigara ve sigaraya ba?l? meydana gelen hastal?klar sebebiyle ?lmektedir (2). Sigara t?ketiminin, y?llar i?erisinde geli?mi? ?lkelerde azald???, az geli?mi? ve ?lkemizin de i?inde oldu?u geli?mekte olan ?lkelerde ise artmaya devam etti?i g?zlenmektedir (1). Yap?lan bir ara?t?rmada, T?rkiye'de 18 ya? ve ?zerinde sigara i?me s?kl??? %32.1 olarak bulunmu?tur (3).

T?t?n kullan?m?n?n giderek artmakta olmas? ve t?m d?nya ?ap?nda insan sa?l???n? tehdit edebilecek boyutlara ula?mas?yla, t?t?n ?irketlerinin ortak stratejilerine kar?? 21 May?s 2003 tarihinde DS?'n?n bu konudaki ilk uluslararas? anla?mas? olma ?zelli?i ta??yan "T?t?n Kontrol ?er?eve S?zle?mesi" kabul edilmi?tir; bu anla?man?n hedefi, dahil olan t?m ?lkelerde, 2015 y?l?na kadar t?t?n, alkol ve ba??ml?l?k yapan maddelerin sa?l?k ?zerindeki olumsuz etkilerinin azalt?lmas? olarak belirlenmi?tir.

Bu s?zle?me, 5261 say?l? kanun ile ?lkemiz taraf?ndan da benimsenmi? ve 30 Kas?m 2004 tarihinde Resmi Gazete'de yay?mlanarak y?r?rl??e girmi?tir (3). 2006 y?l?nda ise sigara t?ketiminin kontrol alt?na al?nmas? hedeflenerek, ?Ulusal T?t?n Kontrol Program?? haz?rlanm?? ve Ekim 2006 tarihli ve 26312 say?l? Resmi Gazete'de yay?mlanm??t?r. Bu genelgede, t?t?n ba??ml?l??? ?nemli ve ?nlenebilir bir halk sa?l??? sorunu olarak adland?r?lm??t?r. 2007 y?l?nda Ulusal T?t?n Kontrol Komitesi olu?turulmu?, 2008 y?l?nda da 4207 say?l? kanun ile tamamen sigaras?z ortama ili?kin yasa y?r?rl??e girmi?tir.

19 Temmuz 2009 tarihli genelge ise, ?T?t?n Mamullerinin Zararlar?n?n ?nlenmesine Dair Kanun? h?k?mlerinin uygulanmas? a??s?ndan kritik bir role sahiptir. Bu genelge ile; kahvehane, kafeterya, lokanta, bar ve dernek veya vak?flara ait e?lence hizmeti verilen i?letmeler de dahil olmak ?zere kamu ve ?zel hukuk ki?ilerine ait t?m binalar?n kapal? alanlar?nda t?t?n ?r?nlerinin t?ketimi yasaklanm??t?r. Ayn? yerlerin a??k alanlar?nda t?t?n ?r?nleri t?ketilmesi durumunda di?er ki?ilerin t?t?n duman?ndan etkilenmelerini ?nleyecek d?zenlemeler de yap?lm??t?r. Kamuya a??k, kapal? alanlar ve i? yerlerinde sigara i?me odalar? olamayaca?? gibi, t?t?n t?ketilmesine izin verilmeyen alanlar?n her kademedeki y?neticileri, bu d?zenlemelerin uygulanmas? konusunda yasal olarak sorumlu k?l?nm??t?r. Yasa kapsam?nda, t?t?n t?ketilmeyecek t?m bina ve ara?lara bu durumu belirten uyar? yaz?lar? as?lmas? zorunlu hale gelmi?tir.

Kanuni olarak t?t?n kullan?m?n?n zararlar?n?n ?nlenmesi ve sa?l?kl? toplum hedefine ula??lmas? amac?yla, yukar?da da belirtilen pek ?ok ?nlem al?nm??t?r. Biz de bu ?al??mada kanuni yapt?r?mlar?n, ?zellikle de 19 Temmuz 2009 tarihinde y?r?rl??e giren yasan?n sonras?nda; sigara i?enlerin T?t?n Yasas?'na yakla??mlar?n?n belirlenmesi, yasayla birlikte sigara i?me al??kanl?klar?nda ve ?evresel t?t?n duman? maruziyetinde meydana gelen de?i?ikliklerin saptanmas?n? ve bu de?i?ikliklerde rol oynayan etkenlerin ortaya konulmas?n? ama?lad?k.

MATERYAL ve METOD

Ara?t?rman?n tahmin d?zeyi ?zmir il merkezi d?zeyinde tahmin verecek ?ekilde belirlenmi?tir. Ara?t?rmada hedeflenen ?rneklemi, ?zmir halk?n? temsil eden ve ?zmir il merkezini olu?turan 10 metropol il?e merkezi (Bal?ova, Bayrakl?, Bornova, Buca, ?i?li, Gaziemir, Karaba?lar, Kar??yaka, Konak, Narl?dere) meydana getirmektedir. T?rkiye'de sigara i?me prevalans? yakla??k %30 olarak kabul edildi?inde ?zmir n?fusunu %5'lik bir hata pay? ile ?rnekleyebilece?i d???n?len toplam 600 haneye ula??lmas? hedeflenmi?tir.

T?rkiye ?statistik Kurumu (T??K) taraf?ndan ?zmir'i temsil eden 10 metropol il?eden, iki a?amal? sistematik k?me ?rneklemesi yoluyla 600 hane se?ilmi?tir. ?al??maya dahil edilen 600 hanenin il?elere g?re da??l?m?, her il?enin n?fusunun ?zmir il n?fusuna oran? do?rultusunda hesaplanm??t?r. Kurumsal n?fus olarak tan?mlanan okul, yurt, otel, ?ocuk yuvas?, huzurevi, hastane ve hapishanede bulunanlar ile k??la ve ordu evlerinde ikamet edenler kapsanmam??t?r.

Ara?t?rman?n ?rnekleme y?ntemi iki a?amal? tabakal? k?me ?rneklemesidir. Birinci a?amada ortalama 100 haneden olu?an k?meler (bloklar) olu?turmu?tur. K?melerin olu?turulmas?nda Ulusal Adres Veri Taban? (UAVT) adresleri kullan?lm??t?r. K?meler, k?me i?erisinde bulunan adres say?lar? dikkate al?narak b?y?kl???ne orant?l? olarak se?ilmi?tir. Toplamda 60 ?rnek k?me belirlenmi?tir. ?kinci a?amay? ise, ?rne?e ??kan k?melerden se?ilen adresler olu?turmu?tur. Adreslerin se?iminde sistematik se?im y?ntemi kullan?lm??t?r. Yerle?im yerlerine ait ?rnek k?melerin her birisinden 10 adres se?ilmi?tir. Ayr?ca, her bir ?rnek adres i?in iki adet ikame adres belirlenmi?tir.

Ara?t?rman?n ?rneklem ?al??mas?nda adres ?er?evesini 2007 y?l?nda tamamlanan ?Adrese Dayal? N?fus Kay?t Sistemi (ADNKS)?ne altl?k olu?turan ve ?ubat 2011 tarihli g?ncel UAVT'de bulunan adresler olu?turmu?tur. ?er?eveye alt detay kodunda ?Dolu Konut?, ?Bo? Konut? ve ?Kap?c? Dairesi? olarak belirtilen adreslerden ADNKS'de en az bir fert e?le?mi? adresler dahil edilmi?tir.

Ankette 47 soru yer almaktad?r (Ek 1,2). ?lk 6 soru ki?isel sosyodemografik bilgiler, 8-13. sorular Fagerstr?m Nikotin Ba??ml?l?k ?l?e?i (FNB?)'nin ?l??lmesine y?nelik ve geri kalan sorular yasa hakk?ndaki g?r??ler ve yasa sonras?nda geli?en davran?? de?i?ikliklerinin de?erlendirilmesine y?neliktir. FNB?'n?n tercih edilme sebepleri ise literat?rde nikotin ba??ml?l?k d?zeyini belirlemede yayg?n olarak kullan?lan testlerden biri olmas? ve ?ok k?sa bir s?re i?inde yap?l?p de?erlendirilebilmesidir. FNB? de?erlendirilirken, her sorunun cevaplar?na 0-3 aras? puan verilerek toplam ba??ml?l?k puan? olu?turulmu? ve toplam puanlara g?re; 0-2 aras?: ?ok d???k, 3 ve 4: d???k, 5: orta, 6 ve 7: y?ksek, 8 ve ?st?: ?ok y?ksek d?zey ba??ml?l?k olarak de?erlendirilmeye al?nm??t?r.

Alt? y?z haneye yap?lm?? olan ziyaretler, d?rt adet anket?r ve bir adet hekim taraf?ndan ger?ekle?tirilmi?tir. Anket?rler kendilerine verilen adres listelerinden ?ncelikli olarak ?As?l? haneye, hanenin bo? olmas?, istenen ki?iye ula??lamamas? ve anketin yap?lmas?n?n reddi gibi durumlarda ise s?ras?yla ayn? hanenin ??kame 1? ve ??kame 2? adreslerine anket uygulam??lard?r. Hanelerden ki?i se?imi ?Do?um G?n? Y?ntemi?ne g?re belirlenmi? olup do?umg?n? tarihi g?n?m?ze en yak?n olan ki?iye anket yap?lm??t?r. Saha ?al??mas? bittikten sonra, her anket?r?n yapt??? anketler aras?ndan rastgele se?im y?ntemi ile belirlenen ki?ilere telefon yoluyla ula??lm?? ve anketin yap?l?? adresi ve y?neltilen sorular a??s?ndan telefonla teyit al?nm??t?r.

Ki?ilerin cevapland?rd??? anket formlar?, her anket formuna bir numara verilmek suretiyle kaydedildi. ?al??mada elde edilen bulgular de?erlendirilirken, istatistiksel analizler i?in ?Statistical Package for Social Sciences (SPSS) for Windows 15.0? program? kullan?ld?. Niteliksel verilerin kar??la?t?r?lmas?nda ki-kare, e?imde ki-kare testleri ve t-testleri kullan?ld?. Sonu?lar %95'lik g?ven aral???nda, anlaml?l?k p< 0.05 d?zeyinde de?erlendirildi. Tan?mlay?c? ??z?mlemelerde s?rekli de?i?kenler ortalama ve standart sapma, kategorik de?i?kenler say? ve y?zde olarak belirtilmi?tir.

BULGULAR

Kat?l?mc?lar?n %53.7'si kad?n, %46.3'? erkekti. Ya? ortalamas? 41.5 ? 15.6 (en az 18, en ?ok 85) idi. (Tablo 1).

Tablo 1

Kat?l?mc?lar i?erisinde; sigara i?mekte olan 232, hi? i?memi? olan 257 ve sigaray? b?rakm?? olan 111 ki?i bulunmaktayd?. ?u ana kadar sigara b?rakmay? deneyen toplam 264 ki?iden 111'i sigaray? b?rakmay? ba?arm??t? (deneyenlerin %42'si, t?m i?enlerin %32'si ba?ar?l?). Y?z elli ?? ki?i denemesine ra?men halen i?meye devam etmektedir (deneyenlerin %57'si, t?m i?enlerin %44'? ba?ar?s?z). Sigaray? b?rakmay? d???nen i?icilerin yakla??k ??te birinin (%36.6) bu karar?nda yasa etkili olmu?; bu durum istatistiksel a??dan anlaml? g?r?ld? (p= 0.0001).

Alt? y?z kat?l?mc?dan 589 (%98.2)'u yasadan haberdard?. E?itim d?zeyi ile yasan?n bilinip bilinmemesi aras?nda istatistiksel anlaml? ili?ki bulunamamakla beraber (p= 0.307), t?m e?itim d?zeyi gruplar?nda yasay? bilenler bilmeyenlerden daha fazlayd?. Yasa?? bilmeyen 11 ki?inin 8'i 45 ya? ve ?st?ndeydi. Yasa konusunda fikir sahibi olanlar, en ?ok televizyondan (%86.7) ve gazete-dergilerden (%19.7) bilgi ald?klar?n? belirttiler.

Yasay? destekleyen 549 (%91.5) ki?i? varken, desteklemeyen 47 (%7.8) karars?z ise 4 (%0.7) ki?i mevcuttu (?ekil 1). Sigara i?icileri aras?nda bile yasan?n %83 oran?nda desteklendi?i saptand?. Kad?nlar?n %95.3'? yasay? desteklerken, erkeklerde bu oran %88.5 idi. Kad?nlar?n yasay? destekleme oran? erkeklere g?re istatistiksel olarak anlaml? olacak ?ekilde daha fazla idi (p= 0.002). Erkeklerin %11.5'i yasay? desteklemezken, kad?nlarda bu oran sadece %4.7 idi.

?ekil 1

Ki?ilerin yasa sonras?nda i?tikleri sigara say?s?nda, yasa ?ncesinde i?ilen sigara say?s?na g?re ortalama 3.19 adet azalma oldu?u g?zlendi (?ekil 2).

?ekil 2

Sigaray? b?rakm?? toplam 111 ki?inin %42'si yasayla b?rakm??, %57.7'si yasadan ?nce b?rakm??t?. Kad?nlar?n, yasadan sonra sigaray? azaltma/b?rakma durumu erkeklere g?re istatistiksel anlaml? olarak daha fazlayd? (p= 0.044). Nikotin ba??ml?l?k d?zeyi ile yasa sonras?nda sigaran?n azalt?lmas?/b?rak?lmas?yla, art?r?lmas?/aynen i?me durumlar? aras?nda istatistiksel olarak anlaml? fark mevcuttu (p= 0.0034). ?u anda sigara i?en ki?ilerin yasadan sonra i?tikleri sigara say?lar? %69'unda ayn? kalm??, %25.9'unda azalm?? ve %5'inde de artm??t?.

Yasa sonras? sigaray? b?rakma veya azaltma nedenleri aras?nda, en ?ok alan k?s?tlanmas?, maddiyat ve pasif maruziyetin etkili oldu?u g?zlendi (?ekil 3).

?ekil 3

Yasadan sonra kapal? alana gitme s?kl??? de?i?meyen 373 (%62.2), artan 162 (%27) ve azalan 65 (%10.8) ki?i mevcuttu. Yasa?? destekleyenlerin kapal? alana gitme s?kl??? anlaml? olarak daha y?ksekti (p= 0.0001). Yasa?? desteklemeyenlerin bile %59.6's?n?n kapal? alanlara ayn? oranda veya daha ?ok gitti?i g?zlendi. Kapal? alanlarda sigara yasa??n? destekleyenlerin yasadan sonra sigaray? azaltma ve b?rakma oranlar?, desteklemeyenlere g?re istatistiksel anlaml? olacak ?ekilde daha fazlayd? (p= 0.022).

Sigara yasa??ndan sonra, 451 (%75.2) ki?i bulunduklar? kapal? alanlarda sigara duman? miktar?nda de?i?iklik hissederken, 149 (%24.8) ki?i ise herhangi bir de?i?iklik g?zlemlemediklerini belirttiler.

Kapal? alanda sigara i?iminin yasaklanmas?n? destekleyenlerin %96.4'? yasay? da benimsiyor, yasan?n ba?ar?l? ve yeterli oldu?unu d???n?yorken, %3.6's? ise yasada de?i?iklikler yap?lmas?n? istiyorlard?. Yasay? destekleyenler desteklemeyenlere g?re anlaml? olarak yasay? daha fazla benimsiyordu (p= 0.0001). Kapal? alanda sigaran?n yasaklanmas?n? desteklemeyenlerin t?m? yasan?n de?i?tirilmesini istiyorlard?.

Pasif i?icili?in insan sa?l???na zararl? oldu?unu bilenler t?m pop?lasyonun %97.3'?n? olu?turuyordu. Toplam sigara i?icilerinin %93.9'u evde sigara i?tiklerini belirtmi?lerdir.

Evde sigara i?en 218 ki?inin %41.7'si sadece i? mekanda, %48.6's? sadece d?? mekanda, %9.6's? ise hem i?, hem d?? mekanda sigara i?mekteydi. Evde sigara i?enlerin %51.3'? pasif maruziyete yol a??yordu. ?u anda sigara i?meyen ki?ilerin %35.1'inin evinde sigara i?en bir ki?i oldu?u, yani yakla??k ??te birinin evde pasif maruziyete u?rad??? tespit edildi. Sigara i?meyen ki?ilerin, ara?ta pasif maruziyete u?rama oran? ise %22.9 idi.

Sigaray? b?rakm?? ki?ilerin evinde sigara i?ilmemesi (%65.8), evde sigara i?ilmesi durumundan (%34.2) istatistiksel olarak anlaml? d?zeyde daha fazlayd? (p= 0.0001). Evde sigara i?en birisi mevcut olan ki?ilerin %77.1'i halen sigara i?iyorken, %22.9'u ise b?rakm??t?.

T?m 18 ya? alt? ?ocu?u olan ki?ilerin %96.2'sinin evlerinde, %27'sinin ara?lar?nda sigara i?iliyordu; 5 ya? alt? ?ocu?u olanlarda bu oran s?ras?yla %97.3 ve %44 idi. Evde sigara i?en 101 ki?inin %57.4'? sadece d??, %30.7'si sadece i? mekan, %11.9'u ise her iki alanda da i?iyordu (evdeki ?ocuklar i?in pasif maruziyet oran?: %42.6). 5 ya? alt? ?ocu?u olan ev han?mlar?n?n %29.4'? sigara i?iyordu ve hepsi evde sigara i?tiklerini belirtmi?ti.

?al??an ve sigara i?meyen pop?lasyonun %14.4'? i? yerinde pasif maruziyete u?ruyordu. ?al??anlar?n ??te ikisinin i? yerlerinde sigara molas? veriliyordu. Sigara i?menin her yerde yasak oldu?u i? gruplar?n?n %57.4'?nde sigara molas? veriliyorken, %42.6's?nda bu duruma izin verilmiyordu. Sigara odas? olan i? yerlerinin t?m?nde mola veriliyordu.

T?m meslekler aras?nda %61.2 oran?nda sigara i?imi her yerde yasakken, %22.6's?nda her yerde serbest, %16.2'sinde sigara odalar?nda serbestti. Memurlar, sigara i?menin her yerde yasak oldu?u en y?ksek orandaki ?al??anlar olarak bulundu (%77.2); sigara i?menin her yerde serbest oldu?u grupta %38.6 ile i??iler ve %35.1 ile serbest meslek sahipleri y?ksek orandayd?. ??rencilerin okullar?nda %66 her yerde sigara i?mek yasakken, %30.2'sinde sigara odalar? bulunuyordu. Sigara odalar?n?n en fazla oranda bulundu?u iki grup; ??renciler ve memurlard?.

Sigara i?en 232 ki?inin 75 (% 32.3)'i? sigara yasa??n? ihlal ederken, 157 (%67.7) ki?i ise? yasak yerde sigara i?memi?ti. Yasa?? ihlal edenlerin sadece %21.3'? uyar?lm??t?. Yasan?n ihlali erkeklerde kad?nlara g?re daha s?k (%42.1 ile %16.1) ve istatistiksel olarak anlaml?yd? (p= 0.0001). Otuz be? ya? alt? olanlar?n %35.1'i, 35 ya? ?st? olanlar?n %30.4'? yasak yerde sigara i?tiklerini bildirdiler. Otuz be? ya?tan b?y?k olanlarda yasak yerde sigara i?ti?i i?in uyar? alma oran? %12.6 iken, bu oran 35 ya? alt?ndakilerde sadece %5.2 idi; ya? gruplar? ve yasak yerde sigara ihlalinin uyar?lmas? aras?nda anlaml? bir ili?ki tespit edildi (p= 0.044). Nikotin ba??ml?l?k d?zeyi y?ksek olanlar d???k olanlara g?re istatistiksel olarak anlaml? olacak ?ekilde (p= 0.0001) yasay? daha ?ok ihlal ediyorlard?. Yasay? ihlal edenlerin yakla??k %70'i sigara yasa??n? destekliyordu. Yasa?? ihlal eden sigara i?icilerinin 71 (%94.7)'i asl?nda pasif maruziyetin insan sa?l???na zararl? oldu?unu, %98.7'si asl?nda herkesin dumandan korunma hakk?na sahip oldu?unu d???nd?kleri halde kapal? alanda sigara i?iyorlard?.

?ki y?z yetmi? (%45) ki?i yasaktan sonra yasan?n ihlal edildi?ini g?rm??, bu ki?ilerin sadece %43'? yasay? ihlal edenlerin uyar?ld???na ?ahit olmu?tu. Kat?l?mc?lar?n %40.8'i yasa sonras?nda cezai yapt?r?mlar?n yeterince uygulanmad???n? d???n?rken, uyguland???n? d???nenler %28, k?smen uyguland???n? d???nenler %19 ve fikri olmayanlar %12.2 idi. Kat?l?mc?lar?n %52'si, yasadan sonra ?evrelerinde ve ailelerinde sigaray? b?rakan veya b?rakmaya ?al??an ki?i say?s?nda art?? oldu?unu fark ettiklerini dile getirdiler.

Toplam 317 (%52.8) ki?i T?rk halk?n?n yasay? benimsedi?ini d???n?rken, 283 ki?i (%47.2) ise, yasan?n tam olarak benimsenmedi?ini d???n?yor.

Kat?l?mc?larda 592 ki?i, her bireyin nerede ?al??t???na bak?lmaks?z?n sigara duman?ndan korunma hakk?na sahip oldu?unu d???n?rken, aksini d???nen 8 ki?i vard?.

Yasan?n uygulanmas? konusundaki kararl?l???n devam? durumunda, ilerleyen y?llarda akci?er kanseri, kronik bron?it gibi hastal?klar?n yayg?nl???n?n azalaca??na 517 (%86.2) ki?i inanmaktayd?.

TARTI?MA

?lkemizde t?t?n kontrol? konusundaki ilk kanun, 4207 say?l? ?T?t?n Mamullerinin Zararlar?n?n ?nlenmesine Dair Kanun? olup 1996 y?l?nda baz? kamusal alanlarda sigara i?ilmesine yasaklama getirmi?ti. Yasan?n kapsam? 2008 y?l?nda geni?letildi ve sigara i?ilmesinin yasakland??? yerlere ikram sekt?r?ne ait i?letmeler de dahil edildi. T?m kamusal alanlarda ve hizmet sekt?r?nde sigara i?imini yasaklayan ve kapsam? geni?letilen yasa 3 Ocak 2008 tarihinde TBMM'de kabul edildikten sonra 19 Temmuz 2009 tarihinde y?r?rl??e konuldu. T?rkiye, Dumans?z Hava Yasas?'n? uygulamaya ba?layan d?nyada alt?nc?, Avrupa'da ???nc? ?lke olup, DS?'n?n 2009 y?l? raporunda yasan?n ba?ar?yla uyguland??? ?lkeler aras?nda say?lmaktad?r.

T?t?n yasas?n?n varl???ndan kat?l?mc?lar?n ?ok y?ksek oranda haberdar oldu?u g?zlendi. Bu ki?ilerin yasa hakk?nda bilgiyi en ?ok televizyondan, daha sonra gazete ve dergilerden ald??? ??renildi; medyan?n ki?ilerin yasa konusunda bilgilendirilmesi i?in en ?nemli ara? oldu?u ger?e?i di?er benzer ?al??malarda da g?sterilmi?tir (4). Hayat?m?zdaki etkisi her ge?en g?n artmakta olan medyan?n yasayla ilgili bilgilendirme ve uygulama a?amalar?ndaki katk?lar? ?ok ?nemlidir. Yasa konusunda e?itim ve bilgilendirme vermekle y?k?ml? kamu kurum ve kurulu?lar?n?n da en az medya kadar etkin olmas? gerekmektedir.

?al??mam?zda yasay? destekleme oran? olan %91.5 T?rkiye'de yap?lan di?er ara?t?rmalarla benzer olarak g?r?ld? (4). ?al??mam?zda sigara i?icilerinin aras?nda bile yasa yakla??k %80 oran?nda destekleniyordu. ?lkemizde yasa ilk uygulanmaya ba?land???nda yakla??k %65 civar?nda olan bu oran?n art?yor olmas? sevindiricidir. Yasan?n uygulanmaya ba?lanmas?ndan sonra yap?lan ilk ?al??malardan birisinde, yasaya destek oran? %90 olarak saptanm??t?r (5). Yasaya deste?in hala y?ksek oranda s?r?yor olmas?n?n sebebi ge?en iki y?l i?inde halk?n yasan?n uygulanabilirli?ini g?rm?? olmas? ve kendilerinin ve ?ocuklar?n?n pasif maruziyetin azald???n? a??k?a hissetmi? olmas? ?eklinde yorumlanabilir.

Yasay? her iki cinsiyetten de b?y?k bir ?o?unluk desteklerken, kad?nlar?n erkeklere g?re istatistiksel a??dan anlaml? d?zeyde daha ?ok desteklemeleri dikkat ?ekiciydi. Erkeklerde yasan?n desteklenmeme oran?n?n daha y?ksek olmas?, erkeklerin daha y?ksek oranda sigara i?mesi ve ba??ml?k d?zeylerinin daha y?ksek olmas? ile ili?kili olabilir. Kad?nlarda, yasadan sonra sigaray? azaltma ve b?rakma durumu da, erkeklere g?re istatistiksel anlaml? olarak daha fazla olarak bulundu. Bu durumun kad?nlar?n erkeklere g?re nikotin ba??ml?l?k d?zeylerinin daha d???k ve sigara paket/y?l ortalamalar?n?n daha az olmas?yla ili?kili oldu?u d???n?ld?.

?al??mam?zda, kapal? alanlarda sigara yasa??n? destekleyenlerin yasadan sonra sigaray? azaltma ve b?rakma oranlar?, desteklemeyenlere g?re istatistiksel anlaml? olacak ?ekilde daha fazlayd?. Bu ?ekilde, yasaya destek veren ki?ilerin sigaray? azaltarak veya b?rakarak, bu deste?i aktif olarak faaliyete ge?irdi?i g?sterilmi? oldu.

Ara?t?rmam?zda, sigaray? b?rakm?? ki?ilerin yakla??k yar?s?, b?rakmay? d???nenlerin ise yakla??k ??te biri, bu tutum ve davran??lar?nda yasan?n etkili oldu?unu belirtmi?lerdir. Yasa, sadece ?lkemizde de?il, t?m d?nyada sigaran?n azalt?lmas? veya b?rak?lmas?nda etkin olmu?tur. Amerika'da sigara yasa?? uygulanan eyaletlerde sigara i?me prevalans?nda %9'luk azalma g?zlenmi?tir (6). Ayn? zamanda yasan?n y?r?rl??e girmesi sonras?nda T?rkiye'deki sigara sat??lar?ndaki belirgin d??me ?lkemizde sigara b?rakma oranlar?ndaki art???n bir g?stergesidir. Dolay?s?yla, yasan?n ?lkemizde ve d?nyada sigaray? azaltma ve b?rakma a??s?ndan ba?ar?l? oldu?u d???n?lmektedir.

Sonu?lar?m?z i?inde, yasa sonras? sigaray? b?rakma nedenleri olarak; alan k?s?tlanmas? birinci, maddiyat ikinci, pasif maruziyet ise ???nc? s?rada yer almaktayd?. Sigaray? azaltmada ise, pasif maruziyet ve maddiyat?n daha ?n planda sebepler oldu?u tespit edildi. Sigara azaltma ve b?rakmada etkin bu ?? bile?enin, t?t?n kontrol?nde d?nyadaki en g?ncel yakla??mlardan birisi olarak kabul edilen M-POWER paketi maddeleri i?inde yer ald??? g?zlenmi?tir (7). Daha ?nceki benzer ?al??malarda, sigara b?rakma nedenleri aras?nda sa?l??a zararl? olmas? en ?ok g?r?len tespit edilen neden olarak bulunmu?tur (8,9). Ara?t?rmam?zda, sigaran?n sa?l??a zararlar? yerine, alan k?s?tlanmas?n?n sigara b?rakma nedeni olarak birinci s?rada ??kmas?, mevcut yasan?n sigara b?rakmadaki etkisini g?zler ?n?ne sermektedir.

?n planda g?zlenen bir di?er sigara b?rakma nedeni de maddiyat olarak bulundu. Yurt d???nda yap?lm?? ?al??malarda sigara fiyatlar?n?n %10 art?r?lmas?n?n, y?ksek gelirli ?lkelerde sigara kullan?m?n? %4 ve d???k-orta gelirli ?lkelerde %8 oran?nda azaltt??? saptanm??t?r (10). Yine Jossens ve arkada?lar?, de?i?ik politikalar?n t?t?n kontrol?ne katk?lar?n?n de?erlendirildi?i bir ?al??malar?nda fiyat art???n?n di?er t?m fakt?rlerden daha etkili oldu?u sonucuna varm??lard?r (11). ?al??mam?zda kat?l?mc?lardan sigara fiyatlar?n?n y?ksek olmas? nedeniyle b?rakan veya azaltanlar?n say?s? yasadan sonra uygulanan ceza nedeniyle b?rakan veya azaltanlardan ?ok daha fazlad?r. Yani sigara fiyatlar?n?n art?r?lmas?n?n, uygulanan ceza ve yasal i?lemlerden daha cayd?r?c? nitelikte oldu?u d???n?lm??t?r.

Ara?t?rmaya kat?lanlar?n ?ok b?y?k bir b?l?m?n?n, sigara duman?ndan korunma hakk?na sahip olduklar?n? ve pasif maruziyetin zararlar?n? bildikleri g?zlendi. E?itim d?zeyine g?re olu?turulan t?m gruplarda, pasif i?icili?in riskli oldu?u bilinmesine ra?men, evde sigara i?iminin s?regeldi?i tespit edildi. Buna ra?men, hem ?evresel t?t?n duman?na maruz kalan, hem de ?evresini pasif maruziyete u?ratan ki?i say?s?n?n y?ksekli?i dikkat ?ekiciydi. Kat?l?mc?lar?n %57.8'inin evinde sigara i?iliyor olma durumunun, T?rkiye'de de?i?ik kentlerde yap?lan ?al??malarla benzer oranda oldu?u (%59.9-%81.5) g?zlendi (12,13). Yasayla, t?m kamusal kapal? alanlarda pasif maruziyetin ?n?ne ge?ilmi? olmas?na ra?men, ki?ilerin ?zel m?lkiyetlerinde halen y?ksek oranda ?evresel t?t?n duman?na maruz kal?yor olmas? olduk?a d???nd?r?c?d?r. Yasan?n bu y?nde geni?letilmesi, evde pasif maruziyetin ?n?ne ge?ilmesi ad?na faydal? olabilir.

Evde sigara i?en kat?l?mc?larda, i? ve d?? mekanda sigara i?me y?zdeleri benzerdi. ?al??mam?zda kat?l?mc?lar?n yar?s?na yak?n?n?n d?? mekanlarda i?iyor olmalar? halk?n bu konuda bilgi ve duyarl?l?k d?zeyinin art?yor olmas? ile ili?kili olabilir. Her ne kadar, evin balkon, bah?e gibi d?? mekanlar?nda sigara i?ilmesi ?evresel t?t?n maruziyetini azaltsa da, ????nc? el sigara i?imi?nin engellenemiyor olmas? ki?ilerin sigara duman?na maruz kalma durumunun devam?na yol a?maktad?r. Sigara duman?nda yer alan zararl? maddelerin sigara i?ilen ortam?n y?zeylerinde uzun s?re kald???, bu y?zden evde hi?bir ?ekilde sigara i?ilmemesi gere?inin anla??lmas? i?in gerekli bilgilendirmenin ?art oldu?u d???n?lm??t?r.

?al??mam?zda sigara i?meyen ki?ilerin, ara?ta %14.9'unun, ?al??an pop?lasyonun i? yerinde %14.4'?n?n pasif maruziyete u?rama oran?, ulusal verilerimizle benzer ?zellikteydi. 2010 K?resel Yeti?kin T?t?n Ara?t?rmas?'na g?re, her alt? ki?iden biri (%16.5) toplu ta??mac?l?kta ve her 10 ki?iden biri (%11.3) toplu ya?am yerlerinde ve devlet kurumlar?nda sigara duman?ndan pasif etkilendiklerini belirtmi?lerdi (14). Kabir ve arkada?lar?n?n yapt??? bir ?al??mada, okul ?ocuklar?n?n 1/7'sinin ara?ta pasif maruziyete u?rad??? belirtilmi?tir (15). Ara?t?rmam?zda i? yerleri aras?nda sigara i?iminin her yerde yasak oldu?u meslek gruplar?n?n daha ?ok kamusal alanlarda ?al??an ki?iler oldu?u, sigara i?iminin serbest oldu?u i? yerlerinin ise daha ?ok serbest meslek grubunda yer ald??? izlendi. Bu durum yasan?n kamusal alanlarda daha iyi uygulanabiliyor olmakla beraber, ?zel m?lkiyete ait i? yerlerinde uygulan?m?n?n k?s?tl? oldu?unu g?z ?n?ne sermekte ve bu konuda yasan?n gerektirdi?i yapt?r?mlar?n daha s?k? takip?isi olunmas?n?n ?nemini vurgulamaktad?r. Ayn? zamanda t?m i? yerleri g?z ?n?ne al?nd???nda halen yakla??k olarak 1/4'?nde sigara i?iminin her yerde serbest olmas?n?n saptanmas? da, yasan?n uygulanmas? konusundaki k?s?tl?l?klar a??s?ndan ?arp?c?d?r.

Be? ve 18 ya? alt? ?ocu?u olan ailelerin ?ocuklar?n? evde ve ara?ta y?ksek oranda pasif maruziyete u?ratt?klar? g?zlendi. T?m d?nyada ?ocuklar?n %38-75'inin pasif maruziyete u?rad??? g?sterilmi?tir (16,17). Warren ve arkada?lar?, Amerika'da yap?lan bir ?al??mada ?ocuklar?n %39.5'inin t?k?r?k kotinin d?zeylerinin, yo?un pasif maruziyeti temsil eder boyutta y?ksek oldu?unu bulmu?lard?r (18). ?al??mam?zdaki bu veriler d?nya verileriyle benzer olarak de?erlendirilmi?tir.

Sigara duman?ndan pasif olarak etkilenme durumu, yeti?kinler i?in oldu?u kadar ?ocuklar i?in de olduk?a zararl?d?r. Sigara i?ilen bir evde ya?ayan bir ?ocu?un, sigara i?ilmesini ola?an bir davran?? olarak alg?lay?p, i?en ki?iyi rol model olarak almas? ka??n?lmazd?r. Yap?lan bir ?al??mada, ebeveynleri sigara kullanan ?ocuklar?n di?erlerine g?re daha ?ok sigara kulland??? tespit edilmi?tir (19). Ev i?inde sigara i?ilmesinin, ?ocuklar?n sigaraya ba?lamas? durumu ile yak?n ili?kili oldu?u g?sterilmi?tir (20). Bundan hareketle mevcut yasan?n kapsam? geni?letilmeli, ?zel m?lkiyetler ve ara?larda sigara i?meyenlerin, ?zellikle ?ocuklar?n pasif maruziyeti engellenmelidir.

?al??mam?zda yasa sonras?nda y?ksek b?rakma oranlar?n?n bulunmas? d???nda, halen sigara i?meye devam eden ki?iler aras?nda da yakla??k olarak d?rtte birinin sigaray? azaltm?? olmas? sevindirici niteliktedir. Yine ara?t?rmam?zda bulunan bir ba?ka veri de bu ki?ilerin yasa sonras?nda i?tikleri sigara say?s?nda, yasa ?ncesinde i?ilen sigara say?s?na g?re ortalama 3.19 adet azalma olmas?d?r. Bu durum, yasan?n hem sigara i?en ki?ilerin sigaray? azaltm?? olmas?na hem de i?meyen ki?ilerin pasif maruziyetinin azalt?lm?? olmas?na yard?mc? oldu?unu g?stermektedir.

Yasay? ihlal eden ki?ilerin sadece be?te birinin uyar?ld???n? beyan etmesi ise yasan?n gerektirdi?i yapt?r?mlar?n yeterince uygulan?yor olmas? a??s?ndan olduk?a d???nd?r?c?yd?, nitekim kat?l?mc?lar?n ?o?unlu?u cezai yapt?r?mlar?n gere?i kadar uygulanmad??? konusunda hemfikirdi. Kat?l?mc?lar?n yar?s?na yak?n? yasaktan sonra kapal? alanlarda sigara i?ildi?ine ?ahit olmu?tu; ancak bu ki?ilerin sadece %43'? ihlal eden ki?ilerin uyar?ld?klar?n? g?rd?klerini belirtmi?lerdi. Uyar?lan ki?ilerin ?o?unlu?unun 35 ya?tan b?y?k olmas? ve yasa ihlali durumunda, gen? n?fusun anlaml? olarak daha az uyar?ld?klar?n? ifade etmesi dikkat ?ekiciydi. Bat? Avrupa'da ihlallere a??r cezalar?n getirildi?i b?lgelerde yasaya uyumun daha y?ksek bulundu?u belirtilmi?tir (21). Buna dayanarak, sigara b?rak?lmas? ve azalt?lmas? konusunda ?lkemizde bu derece etkili olan yasan?n gerekli cezai yapt?r?mlar?n ger?ekle?tirilmesi durumunda daha da cayd?r?c? ve etkin olaca?? d???n?ld?.

Yasay? ihlal eden sigara i?icilerinin ?o?unlu?unun yasa?? destekliyor olmas?, pasif maruziyetin insan sa?l???na zararl? oldu?unu bilmesi ve herkesin dumandan korunma hakk?na sahip oldu?unu d???nmesine ra?men kapal? alanlarda halen sigara i?iyor olmalar? d???nd?r?c?yd?. Yasay? uygulayanlar?n g?revi sadece yasa konusunda bilgilendirmenin yap?lmas? de?il, bu konuda gerekli te?vik ve yapt?r?mlar?n sa?lanmas? olmal?d?r.

?al??mam?zda, yasa sonras? kapal? mekanlara gidilme s?kl???nda art?? g?zlendi, bu durum yasay? destekleyen grupta daha da fazlayd?. Ayn? ?ekilde, nikotin ba??ml?l?k d?zeyi daha d???k olan ki?ilerde kapal? alanlara gitme s?kl??? daha y?ksek olarak g?zlendi; bu durum sigara ba??ml?l?klar? daha d???k olan ki?ilerin yasayla birlikte daha az pasif maruziyete u?rayacaklar? yerleri tercih etmeleri a??s?ndan olumlu olarak kabul edildi. ?lkemizde yasan?n y?r?rl??e girdi?i tarihte yap?lan bir ara?t?rmada ki?ilerin yasan?n ??kmas?yla beraber, ki?ilerin %88'i kapal? alanlara gitme s?kl?klar?n?n artaca??n? ya da bir de?i?iklik olmayaca??n?, %11'i ise azalaca??n? bildirmi?lerdi ve bu durum, yasan?n toplumca olumlu kar??lanmas? olarak yorumlanm??t?r (22). Yurt d???nda yap?lm?? bir ?al??mada, bar ve restoranlara yasa sonras? daha fazla gelindi?i, daha uzun s?re kal?nd??? ve yasan?n mevcut i? yerlerinin geliri ?zerine olumsuz etkisi olmad??? g?sterilmi?tir (23). ?lkemizde, 2009 y?l?nda ikram sekt?r?ndeki i?letme say?s?nda %2.7, yemek sekt?r? say?s?nda %3.5 ve i?ki servisi yapan i?letme say?s?nda %3.0 oran?nda art?? meydana gelmi?tir (24). Yasa?? desteklemeyenlerin bile yakla??k ??te ikisinin kapal? alanlara ayn? oranda veya daha ?ok gitmeye ba?lamas?, yasan?n toplumun her kesimi taraf?ndan benimsendi?inin ba?ka bir g?stergesidir.

Sigara yasa??n?n y?ksek oranda desteklendi?i ara?t?rmam?zda, kat?l?mc?lar?n yakla??k %75'i bulunduklar? yerlerde sigara duman? miktar?nda azalma ger?ekle?ti?ini tarifliyorlard?. Bu uygulamalar?n devam?yla, ilerleyen y?llarda akci?er kanseri, kronik bron?it gibi hastal?klar?n yayg?nl???n?n azalaca??na ?ok y?ksek oranda inan?lmas?, yasan?n uygulanmas? konusundaki kararl?l???n devam etmesi gereklili?inin iyi bir g?stergesi olarak yorumlanm??t?r. Ancak, ?al??ma grubunun sadece yar?s?n?n yasan?n T?rk halk? taraf?ndan yeterince benimsendi?ini d???nmesi, yasan?n uygulanmas? konusunda eksiklikler oldu?unu ve baz? konularda geli?tirilmesi gerekti?ini ortaya koymaktad?r. Kapal? alan sigara yasa??n? desteklemeyenlerin t?m?n?n yasada de?i?ikli?e gidilmesi y?n?nde g?r??leri, yasada d?zenlemeye gidilmesiyle deste?in ve sigara b?rakma oran?n?n art?r?labilece?i ?eklinde yorumlanm??t?r. Yasan?n sosyal, medikal ve e?itimsel y?nlerden g??lendirilmesiyle daha da etkin olaca?? ve daha geni? ?evreler taraf?ndan kabul g?rece?i d???n?lmektedir.

?al??mam?z?n k?s?tl?l?klar?ndan birisi, subgrup analizlerindeki tan?mlay?c? istatistiklerin ?rneklem grubumuzdan k???k bir grubu temsil ediyor olmas?d?r; bu nedenle subgrup analizlerinin daha dikkatle de?erlendirilmesi gerekmektedir. Ayr?ca her ne kadar anket?rler iyi e?itilmi? ve s?k? denetlenmi? olsalar da hem anket?r hem kat?l?mc? subjektivitesi olabilece?i ak?lda tutulmal?d?r.

?al??mam?z ?rneklem grubunun b?y?kl??? ve se?imi itibariyle T?rkiye'nin en b?y?k ve kozmopolit ?ehirlerinden biri olan ?zmir pop?lasyonunu yans?tan sonu?lar i?ermesi bak?m?ndan di?er pek ?ok ?al??madan ayr?lmaktad?r. Ancak halen b?ylesi ?nemli bir konuda ?lke genelinde yap?lacak ileri ara?t?rmalara ihtiya? duyulmaktad?r.

?IKAR ?ATI?MASI

Bildirilmemi?tir.

Ek-1

Ek-2

KAYNAKLAR

1. The World Health Report On The Global Tobacco Epidemic, 2009 ?stanbul.
2. Ulusal T?t?n Kontrol Program? Hakk?nda Ba?bakanl?k Genelgesi/Resmi Gazete: 7 Ekim 2006-26312.
3. Bilir N. Aytemur ZA, Ak?ay ?, Elbek O. D?nyada ve T?rkiye'de T?t?n Kullan?m? Epidemiyolojisi. T?t?n ve T?t?n Kontrol? kitab?. Toraks Kitaplar? 2010;10:21-35.
4. Gelen ME, K?ksal N, ?zer A, Atilla N, Cinkara M, Kahraman H ve ark. ?niversitemiz ??rencileri ile akademik ve idari personel aras?nda 5727 say?l? yeni t?t?n yasas?na ili?kin bilgi d?zeyi de?erlendirmesi. Tuberk Toraks 2011;59(2):132-9.
5. Quirk Global Strategies T?rkiye Kamuoyu Ara?t?rmas?, ?stanbul, Temmuz 2009.
6. McNabola A, Gill LW. The control of environmental tobacco smoke: apolicy review. Int J Environ Res Public Health 2009;6:741-758.
7. WHO. WHO report on the global tobacco epidemic, 2008. The MPOWER package. Geneva, 2008.
8. Kararl? Bing?l A. Sigara b?rakma tedavisinde kullan?lan y?ntemlerin basar?s?n? etkileyen fakt?rler, Uzmanl?k Tezi, Ankara: Gazi ?niversitesi T?p Fak?ltesi, G???s Hastal?klar? Anabilim Dal?, 2006.
9. Kundak?? UA, ??rencilerin sigara i?me prevalans?n?, sigara hakk?ndaki d???ncelerini ve sigara i?me al??kanl???n? etkileyen fakt?rler, Y?ksek Lisans Tezi, Gaziantep ?niversitesi, Sa?l?k Y?ksek Okulu Hem?irelik Anabilim Dal? Halk Sa?l??? Hem?ireli?i B?l?m?, 2004.
10. Da??? M. Sigara sa?l??a zararl?d?r. Sa?l?k Dergisi 2002;106:56-8.
11. Jossens L, Raw M. The tobacco control scale: a new scale to measure country activity. Tobacco control 2006;15:247-53.
12. Boyac? H, Etiler N, Duman C, Basyigit I, Pala A. Environmental tobacco smoke exposure in school children, Pediatr. Int 2006;48:382-9.
13. Fidan F, Cimrin AH, Ergor G, Sevinc C. Airway disease risk from environmental tobacco smoke among coffeehouse workers in Turkey. Tobacco Control 2004;13(2):161-6.
14. TC. Sa?l?k Bakanl???, K?resel Yeti?kin T?t?n Ara?t?rmas? T?rkiye raporu 2010.
15. Kabir Z, Manning PJ, Holohan J, Keogan S, Goodman PG, Clancy L. Second-hand smoke exposure in cars and respiratory health effects in children. Eur Respir J 2009;34(3):629-33.
16. Hofhuis W, de Jongste JC, Merkus PJFM. Adverse health effects of prenatal and postnatal tobacco smoke exposure on children. Arch Dis Child 2003;88:1086-90.
17. Henderson AJ. The effects of tobacco smoke exposure on respiratory health in schoolaged children. Paed Respiratory Rev 2008;9:21-8.2.
18. Warren JR, Sloan P, Allen M, Okuyemi KS. Exploring children's secondhand smoke exposure with early child care providers. Am J Prev Med 2010;39:44-7.
19. Herken H, ?zkan ?, ?illi AS, Telcio?lu M, Kucur R. Sigara kullanma davran???nda sosyal ??renmenin etkisi. Ba??ml?l?k Dergisi 2000;1:38-42.
20. Green G, Macintyre S, West P, Ecob R. Like parent like child? Associations between drinking and smoking behaviour of parents and their children. Addiction 2006;86:745-58.
21. Avrupa T?t?n Kontrol? Raporu, ?eviri N. Bilir, Ankara, 2007.
22. Godtfredsen NS, Holst C, Prescott E, Vestbo J, Olser M. Smoking Reduction, Smoking Cessation, and Mortality: A 16-year Follow-up of 19.732 Men and Women from the Copenhagen Centre for Prospective Population Studies. Am J Epidemiol 2002;156:994-1001.
23. Glantz SA, Parmley WW. Passive smoking and heart disease. Epidemiology, physiology, and biochemistry. Circulation 1991;83:1-12.
24. Sigara ve Sa?l?k Ulusal Komitesi (SSUK). Sigara ekonomisi Temmuz-Aral?k 2009. Bas?n Toplant?s? ?stanbul, 05.01.2010.

Yaz??ma Adresi (Address for Correspondence)

Dr. Pakize Ay?e TURAN

Dokuz Eyl?l ?niversitesi T?p Fak?ltesi,

G???s Hastal?klar? Anabilim Dal?,

Bal?ova, ?ZM?R - TURKEY

e-mail: onurtura@yahoo.com

Yazd?r